چرخش سرمایه‌گذاران ایرانی از دوبی به استانبول
در روزهایی که بسیاری از شرکای تجاری ایران یا مانند گذشته شرایط تداوم همکاری‌های اقتصادی دوجانبه را ندارند یا به دلیل محدودیت‌ها و تهدیدهای تحریمی امریکا، ترجیح می‌دهند ریسک حفظ همکاری‌های مشترک با ایران را نپذیرند، ترکیه روندی عکس را پیش گرفته و همین رویکرد از یک‌سو میزان همکاری‌های تجاری دو کشور را افزایش داده و از سوی دیگر سرمایه‌گذاران ایرانی را برای حضور در اقتصاد ترکیه تشویق کرده است؛ موضوعی که تداوم آن می‌تواند مختصات شرکای تجاری ایران در سال‌های گذشته را بر هم بزند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، جدید‌ترین آماری که از صادرات ایران در هشت ماهه ابتدایی سال جاری منتشر شده، نشان می‌دهد که صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی، بالغ بر ۸۸.۳۶۱ هزار تن و به ارزش ۲۷ میلیارد و ۴۱ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایشی ۱۶.۴۴درصدی در وزن و کاهشی ۱۰.۸۶درصدی در ارزش داشته است. همچنین میزان واردات کشور در این مدت در قیاس با مدت مشابه سال گذشته، با افزایشی ۱.۵۸درصدی در وزن و کاهشی ۴.۸۷درصدی در ارزش مواجه بوده و به ارقام ۲۲.۱۲۹ هزار تن و ۲۸ میلیارد و ۳۸۳ میلیون دلار رسیده است.
آنچه در آمارهای جدید نیز خود را نشان می‌دهد حفظ جایگاه چین به عنوان اصلی‌ترین شریک تجاری ایران است. تا پایان آبان سال جاری، چین به تنهایی مقصد بیش از 25درصد از صادرات غیرنفتی ایران بوده و پس از آن عراق و
امارات متحده عربی قرار دارند. در حوزه واردات نیز چین بیش از 25درصد از کل صادرات کالا به ایران را در اختیار داشته و رتبه دوم در اختیار امارات متحده عربی است.
حذف اروپا، ورود ترکیه
هر چند در دوره اجرای برجام، دولت تلاش کرد با فراهم کردن مقدمات لازم شانس حضور شرکت‌های خارجی در اقتصاد ایران را فراهم کند و در این مدت، از کشورهای شرق آسیا تا بسیاری از غول‌های اروپایی برای مذاکره به ایران آمدند و حتی قراردادهای گسترده‌ای هم در این زمینه بسته شد اما درنهایت با اعلام تصمیم ترامپ در خروج کشورش از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، بسیاری از این شرکت‌ها ترجیح دادند تهدید به تحریم امریکا را جدی بگیرند و ریسک باقی ماندن در اقتصاد ایران را نپذیرند.
با وجود آنکه اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند چین و روسیه اعلام کردند که از برجام حمایت می‌کنند و حتی به شرکت‌های باقی‌مانده امتیازاتی نیز خواهند داد اما در عمل آنچه رخ داد، متفاوت بود زیرا شرکت‌های خصوصی اروپایی و حتی غول‌های اقتصادی شرق آسیا به دلیل تبادلاتی که با امریکا داشتند، در اقتصاد ایران دوام نیاوردند.
نخستین نتیجه این تغییر تصمیم پس از کاهش یا متوقف شدن روند همکاری‌های اقتصادی و طرح‌های مشارکتی صنعتی، کاهش حضور این کشورها در تجارت ایران بود. آمارهایی که از واردات و صادرات ایران در ماه‌های گذشته منتشر شده نشان می‌دهد جز آلمان که با سهمی کمتر از 5درصد، پنجمین صادرکننده عمده کالا به ایران به حساب می‌آید، هیچ یک از کشورهای اروپایی جایی در میان 10 شریک اصلی تجاری ایران ندارند.
در میان آسیایی‌ها نیز کره‌جنوبی که تا سال‌های قبل یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران به شمار می‌رفت، دیگر نه در میان واردکنندگان و نه در میان صادرکنندگان اصلی کالا قرار ندارد.
در چنین فضایی تجارت ایران یک مهمان ناخوانده داشت و آن ترکیه بود. ترکیه در ماه‌های گذشته، توانست حضور خود در میان شرکای اصلی تجاری ایران را تثبیت کند و آمارهایی که از تجارت 8 ماهه منتشر شده نیز این مهم را نشان می‌دهد.
تا پایان آبان ماه، تجار ایرانی ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار کالا به ترکیه صادر کرده‌اند که این آمار بیش از 10درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهد. همچنین در این مدت، ترکیه با ۳ میلیارد و ۳۶۷ میلیون دلار و سهم ۱۱.۸۶درصد، سومین صادرکننده کالا به ایران بوده است. هر چند تراز تجاری ایران در معامله با ترکیه منفی شده و ترک‌ها حدودا 500 میلیون دلار بیش از ایرانی‌ها در روابط دوجانبه صادرات داشته‌اند اما حضور ترکیه در میان اصلی‌ترین صادرکنندگان کالا به ایران و واردکنندگان کالا از ایران نشان می‌دهد که همسایه غربی ایران جایگاه خود را در این حوزه حفظ کرده و احتمالا این روند در ماه‌های پیش‌رو نیز ادامه خواهد یافت.
ثبات سیاسی و مخالفت با تحریم
اگر نمونه خاص چین را کنار بگذاریم که باتوجه به حضور پرقدرت خود در بازارهای جهانی، با بسیاری از کشورهای دنیا تجارت بسیار گسترده‌ای دارد و در این بین، بازار ایران را نیز حفظ کرده و همچنان اصلی‌ترین شریک صادراتی و وارداتی ایران به شمار می‌رود، دیگر شرکای تجاری ایران در سال‌های گذشته با دو مشکل عمده مواجه هستند.
عراق به عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد کالاهای صادراتی ایران، در سال‌های گذشته با جنگ‌های داخلی و ناامنی اقتصادی مواجه بوده و همین مساله پیگیری راهبردهایی مانند سرمایه‌گذاری‌های مشترک و برنامه‌ریزی‌های طولانی‌مدت را دشوار کرده است. از سوی دیگر با بهبود نسبی شرایط در عراق، این کشور اعلام کرده که قصد دارد در مسیر واردات برخی کالاها به کشورش محدودیت‌هایی را لحاظ کند که این تصمیم با هدف ارتقای تولید داخلی در عراق اتخاذ شده است. همین مساله باعث شده در ماه‌های گذشته خبرهای مختلفی از ممنوع شدن واردات برخی کالاها به عراق منتشر شود که در میان آنها، تعدادی از اقلام صادراتی ایران به عراق نیز به چشم می‌خورد. در کنار عراق، امارات متحده عربی نیز در تمام سال‌های گذشته به عنوان یکی از اصلی‌ترین کشورهای صادرکننده کالا به ایران مطرح بوده است.
هر چند خبرها در ماه‌های گذشته از آن حکایت می‌کند که در دوبی دیدگاه‌ها نسبت به تجارت با ایران تغییر کرده و مثبت‌تر از قبل شده است -موضوعی که خود را در تبدیل شدن امارات متحده عربی به دومین صادرکننده کالا به ایران نیز نشان می‌دهد- اما همچنان اختلاف‌نظرهای سیاسی دو کشور از سویی و همراهی امارات با تحریم امریکا از سوی دیگر، اتکا به این همسایه جنوبی برای بلندمدت را با اما و اگر مواجه می‌کند.
در چنین شرایطی موقعیت ترکیه خاص و در میان همسایگان ایران منحصر به فرد است.
از سویی ترکیه برخلاف برخی ناآرامی‌های سیاسی در سال‌های گذشته، امروز شرایطی آرام را تجربه می‌کند و باتوجه به روند اقتصادی نسبتا بلندمدتی که از سال‌های گذشته شروع شده، تحولات جدی و بنیادین کمتری دارد و از سوی دیگر همان‌طور که رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری این کشور بارها اعلام کرده با تحریم‌های اقتصادی علیه ایران موافق نیست و با محدود کردن اقتصاد ایران همراهی نمی‌کند؛ موضوعی که خود را در تثبیت جایگاه ترکیه در شراکت تجاری با ایران در ماه‌های تحریم نشان می‌دهد و بعید است در آینده نزدیک اتفاقات سیاسی یا اقتصادی تفاوتی جدی در این مسیر ایجاد کند.
سرمایه‌گذاران ایرانی در ترکیه
ثبات سیاسی و عدم همراهی با تحریم‌های ترامپ نه تنها به رونق تجارت مشترک میان دو کشور کمک کرده که ترکیه را به عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد سرمایه‌گذاری برای ایرانی‌ها بدل کرده است. سرمایه‌گذاران ایرانی که در سال‌های گذشته ترجیح می‌دادند به کشورهایی مانند امارات متحده عربی فکر کنند، در سال‌های گذشته و به‌خصوص در سال 2019 حضور خود در اقتصاد ترکیه را به شکلی قابل توجه گسترش داده‌اند. براساس آماری که مجمع عمومی اتاق‌های بازرگانی و بورس‌های ترکیه در 10 ماهه اول سال میلادی جاری، از ژانویه تا اکتبر، 10 هزار و ۶۸۲ شرکت سرمایه‌گذاری خارجی در ترکیه تاسیس شده‌اند. در این میان شهروندان ایران با ثبت
۴۹ شرکت سهامی عام و ۷۷۲ شرکت با مسوولیت محدود در صدر سرمایه‌گذاران قرار گرفته‌اند.
در تاسیس شرکت سهامی عام ایرانیان با تاسیس ۴۹شرکت در راس موسسان شرکت خارجی بوده‌اند. آلمان با ۴۵ شرکت، آذربایجان با ۳۱ شرکت، امریکا با ۲۲ شرکت، هلند با ۱۹ شرکت و امارات متحده عربی با ۱۷ شرکت
به ترتیب در رده‌بندی بعدی قرار گرفته‌اند. شهروندان ایران از لحاظ تاسیس شرکت با مسوولیت محدود هم رتبه نخست را به دست آورده‌اند و در ۱۰ ماهه نخست سال با ۷۷۲ شرکت بیشترین شرکت‌ها را در ترکیه تاسیس کرده‌اند.
تحریم‌های اقتصادی داخلی، مشکلاتی که برای ایرانیان در کشورهایی مانند امارات به وجود آمده و عدم همراهی اردوغان با سیاست‌های تحریمی امریکا اصلی‌ترین عواملی است که از آنها به عنوان دلایل گسترش حضور ایرانی‌ها در اقتصاد ترکیه یاد می‌شود.
هرچند با تغییر در شرایط تحریم، احتمالا گزینه‌های سرمایه‌گذاران و تجار ایرانی متنوع‌تر از شرایط فعلی خواهد شد اما در شرایط فعلی گزینه‌هایی که می‌توان روی همکاری با آنها حساب باز کرد، چندان گسترده نیستند و در این بین احتمالا یکی از گزینه‌هایی که شانس رقابت بالایی با دیگر همسایگان ایران دارد، ترکیه خواهد بود.
