تقلب در تولید روغن موتور خودروها / چگونه کارکرد روغن ها نصف شد؟

اقتصاد آنلاین- فرزانه طهرانی؛ برخی از کاهش کارکرد روغن موتور اگرچه به درجا کار کردن خودرو در ترافیک های سنگین باز می گردد اما مهمترین دلیل کاهش کارکرد روغن موتور به کیفیت آن مربوط می شود. کیفیتی که به دلیل تقلب گسترده در سال های گذشته به شدت کاهش یافته است.

ابتدا باید بدانیم که روغن موتور به دو دسته تقسیم می شود. دسته اول روغنی است که از لوپ کات توسط چهار شرکت ایرانول، سپاهان، پارس و بهران تولید می شود. دسته دوم روغنی است که از استحصال روغن کارکرده به دست می آید. موضوع این گزارش به نوع دوم روغن ها مربوط می شود. یعنی همان روغن سوخته های خارج شده از موتور خودروها که پس از اختلاط گسترده به گازوئیل به واحدهای تصفیه روانه شده و روغنی بی کیفیت از آن حاصل می شود.

از آنجا که ۴۰۰ واحدهای تصفیه‌کننده روغن نیاز به حجم بالای روغن کارکرده دارند برخی عرضه‌کنندگان سودجو نیز از این فرصت استفاده کرده و گازوئیل یارانه‌ای که با شرایط سخت تولید می‌کنیم؛ را وارد روغن کرده و در داخل و خارج از کشور به فروش می‌رسانند. در واقع گازوئیل ارزان را به روغن اضافه کرده و حجم آن را بالا می‌آورند. اما مساله آنجاست که این روغن در واحد تولیدی به اندازه حجمش، کارآیی نخواهد داشت و تنها به همان میزان که روغن در آن به کار رفته، کارآیی دارد.

در این چرخه معیوب یک محصولی را با هزینه‌های بسیار زیاد تولید می‌کنیم و راندمان تولید روغن تصفیه شده را پایین تر از حد مورد انتظار و پایین تر از استاندارد کمی به‌دست می‌آوریم.

چرخه معیوب و پرابهام تصفیه روغن

مدیرکل پیشگیری از قاچاق فرآورده های نفتی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز  با اشاره به اینکه روغن کارکرده ماده ارزشمندی است و ماهیتا در صنایع بازیافت تبدیل به روغن پایه تصفیه مجدد می‌شود، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین گفت: روغن موتور پس از مصرف و تصفیه به روغن پایه تبدیل شده و پس از ترکیب با افزودنی‌های مربوطه تبدیل به روغن موتور می شود.

امیرمحمد پرهام فر اضافه کرد: روغنی که از طریق شرکت ها صادر می شود نیز دو نوع است. یا روغنی است که از استحصال روغن کارکرده به دست می آید که به آن تصفیه دوم گفته می شود و یا روغنی است که از لوب‌کات به دست می آید که توسط چهار شرکت ایرانول، سپاهان، پارس و بهران تولید می شود و به آن تصفیه اول می گویند.

با توجه به پیگیری هایی که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز انجام داده است چرخه گردش روغن در سامانه جامع تجارت ثبت می شود. اما موضوع ما صرفا ثبت تولید روغن نیست و هنوز ابهامات زیادی در این حوزه وجود دارد. 

انواع روغن ها و روان کننده ها یا به صورت مستقیم و یا در ترکیب با مواد دیگر تحت عنوان هیدروکربن‌های حاصل از بلندینگ صادر می شود.

پرهام فر عنوان کرد: انواع روغن ها و روان کننده های صنعتی دارای استاندارد ملی هستند که برخی از آن‌ها مثل روغن موتور، اجباری و برخی مثل روغن پایه تشویقی است. اما در حوزه هیدروکربن هیچ استانداردی وجود نداشت، اما امروز این بخش نیز دارای ویژگی‌های مشخص است. 

به گفته او پیش از این استفاده از روغن پایه تصفیه مجدد مصرفی در فرمولاسیون محصولات واحدهای هیدروکربنی سقف مشخصی نداشت و بعضاً تا ۵۰ درصد با سایر مواد اولیه اختلاط و صادر میشد. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با استفاده از توان بخش خصوصی ابتدا میزان روغن پایه تصفیه مجدد در هیدروکربن را تا ۲۵ درصد و سپس به ۱۰ درصد کاهش داد. یعنی در محصولات تنها ۱۰ درصد می تواند روغن استفاده شود که باید ویژگی های مشخصی نیز داشته باشد.

کارخانه های تصفیه دوم از روغن مخلوط با گازوئیل استقبال می کنند

پرهام فر یادآور شد: یکی از موضوعاتی که برای ستاد در ماه های گذشته دردسر ایجاد کرده روغن سوخته هایی است که طبق اعلام ستاد باید دارای نقطه اشتعال (فلش پوینت) ۱۷۰ سلسیوس باشد.  

متأسفانه برخی سودجویان اقدام به امتزاج روغن سوخته با گازوییل کرده و تحت عنوان روغن کارکرده عملاً ماهیت آن را تغییر می‌دهند که تنها با آزمایش صحت و سقم آن مشخص می شود. این فرآورده یارانه‌ای را تحت عنوان روغن سوخته به کارخانه های تصفیه دوم می فروختند و جالب است که کارخانه ها نیز از این محصول استقبال می کردند چرا که سوخت تقطیری (فراورده سبک مشابه گازوییل) بیشتری به دست می آوردند.

مدیرکل پیشگیری از قاچاق فرآورده های نفتی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز توضیح داد: شرکت های تصفیه دوم روغن از عملیات تصفیه روغن محصول جانبی ای به دست می آوردند که شبیه به گازوئیل است. بنابراین قبلا که گازکشی کمتر بود به عنوان سوخت آن را می سوزاندند و مصرف می کردند. اما پس از آنکه گازکشی ها نیاز آنها را به انرژی برطرف کرد این سوخت در قالب سوخت مرزنشین یا حلال آلی از کشور خارج می شد. بنابراین در سال ۱۳۹۱ ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، رویه ای برای صادرات این محصولات نوشت.  

او تصریح کرد: با توجه به اینکه فراورده تولیدی (سوخت تقطیری) مشابهت بالایی با نفت گاز دارد، فرآیند تولید و ورود مواد اولیه و محصول باید توسط کارگروهی متشکل از نمایندگان سازمان صنعت، معدن و تجارت، اداره کل استاندارد و منطقه پخش فراورده‌های نفتی بررسی شود. میزان سوخت تقطیری استحصالی از روغن کارکرده توسط تیم کارشناسی با همکاری سازمان ملی استاندارد بررسی شده است. در این پروژه روغن کارکرده زیرکارتل خودرو دارای ۷.۲ درصد سوخت تقطیری است و روغن سوخته جمع آوری شده که به دست واحدهای تصفیه روغن می‌رسد ۱۲ درصد. که این خود مؤید وجود کمتر از ۵ درصد فراورده سبک در روغن سوخته است.

پرهام فر تاکید کرد: امروز گفته می شود نزدیک به ۴۰۰ کارخانه استحصال روغن کارکرده در کشور وجود دارد. جالب آنکه از این تعداد ۷۴ شرکت سوخت تقطیری می گیرند و از کشور خارج می کنند. به همین خاطر تعداد این شرکت ها از سال ۱۳۹۲ تا امروز از ۱۹ به ۷۴ واحد رسیده است.

او اذعان کرد: در حال حاضر اتوسرویس ها به عنوان واحدهای جمع آوری کننده روغن کارکرده شناخته می شوند اما آیا این واحدها روغن سوخته را با فاکتور خرید و فروش می کنند؟ یا واحدهای استحصال روغن ثبت اطلاعاتی دارند؟ متاسفانه باید گفت این یک فرآیند کاملا مبهم است که البته با سامانه جامع تجارت امکان این موضوع بیش از پیش فراهم شده است.

او اظهار کرد: همین خوراک آلوده باعث شده برخی از واحدهای تصفیه انباشت سوخت تقطیری داشته باشند و با پر شدن مخازن، تولیدشان متوقف شود. این مسیر آلوده دردسرهای زیادی ایجاد کرده است. به همین دلیل ساماندهی این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.