اثرگذاری تحریم نفتی زیر سوال رفت؟
ایران در طول یک سال گذشته به‌خصوص پس از شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به طور پیوسته صادرات نفت خود را افزایش داده است؛ امری که همزمان با برگزاری مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای در وین برگ برنده ایالات متحده یعنی حفظ یا تشدید تحریم‌ها را تضعیف کرده چراکه بسیاری از کارشناسان معتقدند اثرگذاری محدودیت‌های گسترده برای فروش نفت ایران به نوعی زیر سوال رفته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛ این موضوع آنجا برجسته‌تر می‌شود که اغلب نفت صادراتی ایران به طور مستقیم یا غیرمستقیم به خریداران چینی رسیده است یعنی کشوری که خود یکی از طرف‌های امضاکننده برجام بوده و آمریکایی‌ها چندین بار از آنها به این دلیل انتقاد کرده‌اند.
علاوه بر این، اروپا و شرکت‌های بزرگ این قاره نیز دل خوشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران ندارند چراکه آنها روی همکاری تجاری با ایران پس از برجام حساب کرده بودند. کارشناسان شرکت مشاوره انرژی FGE به نیویورک تایمز گفته‌اند ایران توانسته از ماه ژانویه تا مارس ۲۰۲۱، صادرات نفت و میعانات خود را به ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز برساند، اگرچه این حجم از فروش خارجی در ماه گذشته (آوریل) اندکی کاهش یافته است.
خبرهای جسته و گریخته از احتمال پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای در روزهای اخیر بر بازار نفت فشار نزولی وارد آورده چراکه در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، ایران می‌تواند در مدت چند ماه تولید و صادرات خود را به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد.
نیویورک تایمز در تحلیلی به قلم لارا جیکس به وضعیت تحریم‌های نفتی و رابطه آن با مذاکرات در جریان بین ایران و کشورهای ۱+۴ و همین‌طور آمریکا به طور غیرمستقیم پرداخته است. او در ابتدای گزارش خود نوشته همزمان با اینکه ایران و خریداران نفتش در حال آزمایش مجازات‌های احتمالی نقض تحریم‌ها هستند و مذاکرات وین پیش می‌رود، تاثیرگذاری تحریم‌های آمریکا زیر سوال می‌رود.
بر اساس داده‌ها و همین‌طور به گفته تحلیلگران، ایران در تمام یک سال گذشته در حال بالا بردن صادرات نفت بوده است. طبق این گزارش، داده‌ها نشان می‌دهند ایران صادرات را در زمستان یعنی پس از انتخابات ماه نوامبر آمریکا به شدت افزایش داده است.
این مساله سوالاتی را در مورد اثربخشی تحریم‌های آمریکا ایجاد کرده است، چراکه این تحریم‌ها به طور یکجانبه و در دولت ترامپ اعمال شده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد ایران و خریداران نفت ممکن است روی این سرمایه‌گذاری کرده باشند که هر مجازاتی به این دلیل ارزش ریسک کردن را دارد زیرا دولت بایدن در حال کار روی گزینه بازگشت به توافق هسته‌ای است که دونالد ترامپ در ماه مه سال ۲۰۱۸ از آن خارج شده بود.
فریدون فشارکی، موسس و رئیس هیات‌مدیره FGE در این مورد می‌گوید: «از ماه دسامبر ایران به طور بسیار گسترده وارد بازار شد.» فشارکی ادامه داد: ایران این پیش‌فرض را داشته که در زمان مذاکرات، آمریکا از اعمال تحریم‌های بیشتر اجتناب می‌کند.
مقامات وزارت امور خارجه آمریکا اما هر گونه سبک کردن تحریم‌هایی را که در زمان ترامپ برای تضعیف اقتصاد ایران از طریق ممنوعیت صادرات نفت اعمال شد و هدف آن فشار بر ایران برای مذاکره در مورد یک توافق جدیدی که برنامه هسته‌ای و نظامی را محدود کند، انکار می‌کنند. بایدن پیش از این کمپین فشار حداکثری ترامپ را که بر تحریم متکی بود امری دانسته بود که متحدان کلیدی آمریکا در اروپا را گله‌مند کرده و به کشورهای متخاصمی مانند چین و روسیه دلایل بیشتری برای بی‌اعتمادی به ایالات متحده داده است.
میزان صادرات نفت ایران
بر اساس این گزارش، تحریم‌های آمریکا موجب ورود اقتصاد ایران به رکود شد و پاندمی کرونا حتی وضع را بدتر کرد. اما ایران با همین وضعیت هم صادرات نفت را متوقف نکرده است. با توجه به ماهیت فروش نفت ایران، صادرات این کشور به طور ماهانه بر اساس سطح تولید نفت و ظرفیت ذخیره‌سازی، داده‌های باربری بین‌المللی و میزان واردات کشورهای خارجی توسط تحلیلگران تخمین زده می‌شود.
رقم دقیق و درستی از صادرات ماهانه ایران در دست نیست و برآوردها تفاوت‌هایی با هم دارند. با این حال، کارشناسان عموما توافق دارند که فروش نفت ایران از اواخر تابستان سال گذشته به طور پیوسته افزایش یافته است، یعنی پس از آنکه پاندمی کرونا موجب سقوط تقاضای جهانی شد و صادرات نفت ایران به گفته مقامات وزارت امور خارجه آمریکا به کف تاریخی خود رسید.
این موضوع همچنین نشان‌دهنده رشد اشتیاق خریداران بین‌المللی به قمار علیه تحریم‌های آمریکا پس از تاثیرگذاری شدید آن طی یک سال قبل بود. بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده توسط FGE، در ماه مه ۲۰۱۸ که ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد، میزان صادرات نفت ایران ۴/ ۲ میلیون بشکه در روز به علاوه ۸۰۰ هزار بشکه میعانات بوده است. فشارکی می‌گوید تخمین‌های این نهاد در اختیار وزارتخانه‌های امور خارجه و خزانه‌داری آمریکا قرار می‌گیرد.
این گزارش عنوان می‌کند، شش ماه بعد یعنی وقتی تحریم‌ها علیه ایران اعمال شد، صادرات ایران به ۲/ ۱ میلیون بشکه شامل ۹۵۲ هزار بشکه نفت خام تنزل یافت. اما پایین‌ترین رقم صادرات ایران از نظر FGE ۶۰۶ هزار بشکه در روز طی فوریه سال ۲۰۲۰ بوده که ۱۳۷ هزار بشکه آن به نفت خام اختصاص داشته است. داده‌های این شرکت مشاوره‌ای نشان می‌دهد از ژانویه تا مارس سال جاری میلادی، صادرات نفت و میعانات ایران به ۷/ ۱ میلیون بشکه روزانه رسیده است.
فشارکی در این باره گفته اکثر صادرات نفت ایران به پالایشگاه‌های کوچک مستقل چینی روانه شده که می‌توان گفت با تخفیف فروخته شده‌اند. این امر باعث می‌شود خریداران این ریسک را متحمل شوند که با نقض تحریم‌ها با عواقب آن مواجه شوند. یک تحلیل دیگر که توسط یگ گروه خصوصی علیه توافق هسته‌ای با ایران انجام شده هم نشان می‌دهد اکثریت نفت و میعانات ایران از اکتبر سال گذشته به چین فروخته شده است. این گروه تخمین زده صادرات نفت در ماه مارس به چین به ۹۹۳ هزار بشکه در روز رسیده باشد اما در ماه آوریل به ۴۴۸ هزار بشکه روزانه کاهش یافته است. این گروه معتقد است پس از چین به ترتیب سوریه، امارات و مالزی بیشترین خرید نفتی را از ایران دارند.
نارضایتی قدرت‌های جهانی از تحریم
یک سناتور دموکرات به نام کریستوفر مورفی در این باره اظهار کرد بخشی از صادرات ایران به چین یعنی کشوری که به منعقدشدن توافق هسته‌ای کمک کرد، روانه شده است و این موضوع را «یک تحول ناگهانی در سیاستگذاری» و نشان‌دهنده ضعف تحریم‌ها دانست. مورفی هفته قبل در نشست موسسه خاورمیانه گفت: «ترامپ تحریم‌ها را اعمال کرد و شرکای ما به جای پیروی از آنها، به طور موثری طرف ایران را گرفتند و حتی به این کشور برای دور زدن تحریم کمک کردند.» او ادامه داد: «کمپین فشار حداکثری ترامپ یک شکست تماشایی بود.»
یکی از مسوولان وزارت امور خارجه آمریکا گفت: آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی در یک جلسه دو روزه در شهر آنکوریج آمریکا طی ماه مارس نارضایتی خود را بر سر واردات نفت به دیپلمات‌های چینی ابراز کرده‌اند. این مسوول که نخواست در حالی که مذاکرات با ایران در جریان است نامش فاش شود، گفت: ایالات متحده برای اعمال تحریم‌ها بدون کمک متحدانش با چالش مواجه شده و معامله‌گران هم برای آنکه در دریا ردیابی نشوند، «بازی موش و گربه» بازی می‌کنند.
قدرت‌های جهانی دیگر زمان خارج شدن ترامپ از برجام نسبت به اعمال تحریم‌ها علیه ایران اکراه داشتند. بر اساس این گزارش، قابل‌توجه‌ترین مثال پاییز سال گذشته رخ داد که دولت ترامپ اعلام کرد تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را باز می‌گرداند که شورای امنیت سازمان ملل از پذیرفتن آن اجتناب کرد.
آمریکا همچنین هشدار داده که ممکن است تحریم‌های ثانویه را علیه خریداران نفت ایران اعمال کند که آنها را از بازارهای آمریکایی محروم می‌کند و دادوستد با دلار آمریکا را برای آنان ممنوع. این موضوع باعث وحشت شرکت‌های بین‌المللی که نمی‌خواهند دسترسی به بانک‌های آمریکایی را از دست بدهند شد و برخی تحلیلگران آن را مایه آسیب خوردن روابط بین آمریکا و متحدان اروپایی‌اش که می‌خواستند پس از توافق هسته‌ای بازار اقتصادی جدید برای صنایع‌شان در ایران باز کنند، شد. کورین گلدشتاین، یک متخصص تحریم و مشاور ارشد شرکت حقوقی Covington & Burling در این باره گفت: «اگر آمریکا سعی کند از تحریم برای همه چیز استفاده کند و تلاش کند به بقیه دنیا بگوید چه کاری باید انجام دهند و چه نکنند، در نقطه‌ای (از زمان) دیگر کشورها می‌توانند جلوی آنها بایستند و بگویند: دیگر برایمان بس است.» او افزود: «بنابراین من فکر می‌کنم آمریکا با سوء‌استفاده از تحریم‌ها، خطر بی‌اثر کردنشان را متحمل می‌شود.»
وزارت خزانه‌داری آمریکا در دو مورد ۱/ ۲ میلیون دلار و ۱/ ۴ میلیون دلار شرکت‌های خارجی ناقض تحریم‌ها را جریمه کرده است.
با این حال، الیوت ابرامز که روند تحریم‌ها را تا آخر دوره ریاست‌جمهوری ترامپ دنبال کرده می‌گوید جرائم منجر به بلوکه شدن ده‌ها میلیارد دلار دارایی‌های تهران شده که می‌توانست به گفته او برای حمایت از برنامه هسته‌ای یا نظامی هزینه شود.
او معتقد است که این یک پیروزی است و می‌توان بر حسب اینکه ایران چقدر برای برداشته شدن یا دور زدن تحریم‌ها تلاش می‌کند، آن را سنجید. ابرامز افزود: «هیچ نظام تحریمی تا به حال ۱۰۰ درصد موثر نبوده است زیرا همیشه راه‌هایی برای دور‌زدن آنها و شرکت‌هایی برای پذیرفتن ریسک وجود دارند.»
