چرا خاموشی ها در راهند؟
تابستان سختی در راه است و به گواه متولیان وزارت نیرو اعمال خاموشی‌ها در پیک گرم سال بسیار محتمل است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛ بحران آب، استخراج رمزارزها، عدم ظرفیت‌سازی جدید در بخش نیروگاهی از جمله عواملی است که زنگ خطر خاموشی‌ها را بیش از پیش به صدا درآورده است. اما برای برون‌رفت از این بحران چه باید کرد؟
فعالان بخش‌خصوصی صنعت برق معتقدند نیروگاه‌های کوچک مقیاس و پراکنده یکی از کلیدی‌ترین راه‌حل‌های قطع خاموشی‌هاست. اما به اعتقاد آنها نوع سیاستگذاری متولیان وزارت نیرو باعث شده CHPهای موجود ناتوان و خاموش و ظرفیت‌سازی در این نیروگاه‌ها به دلیل عدم جذابیت برای ورود سرمایه‌گذاران جدید، کمرنگ و کمرنگ‌تر شود.
احسان صدر و محمد بیات از فعالان حوزه نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک به بررسی تهدیدها و فرصت‌های CHPها در چند سال اخیر پرداخته‌اند. در این گپ‌وگفت، مسیر درست تقویت DGها که طبق شواهد می‌توانند سالانه هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور اضافه کنند رمزگشایی شده است.
احسان صدر، رییس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران در پاسخ به اینکه پیش‌بینی می‌شود خاموشی‌ها در تابستان امسال رخ دهد و دلیل آن چیست، گفت: پیش‌بینی‌ها حکایت از وقوع خاموشی‌ها در تابستان امسال دارد و این موضوع را نیز وزارت نیرو اعلام کرده است. اما درخصوص علت خاموشی‌های احتمالی باید گفت ما کشوری خشک و نیمه‌خشک و دارای منابع آب محدودی هستیم.
از سوی دیگر منابع آبی ما دچار نوسانات شدید است، به همین دلیل خیلی نمی‌توان به نزولات جوی چشم بست. پس باید برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای باشد که با در نظر گرفتن خشکسالی‌ها و کمبود بارش‌ها، نیاز برق کشور را تامین کرد. اینکه از سال‌های گذشته تاکنون با کمبود برق مواجه شده‌ایم دو علت اساسی دارد؛ عدم نصب ظرفیت‌های جدید نیروگاهی و ناتوان کردن نیروگاه‌های فعال موجود. طبق برنامه‌های توسعه‌ای، باید در سال‌های اخیر سه تا پنج هزار مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی وارد مدار می‌شد که این مهم محقق نشده است.
دلیل عقب افتادن از هدف‌گذاری‌ها این است که فشار به سرمایه‌گذاران نیروگاهی باعث شده جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاهی از دست برود و اقتصادی نباشد. صدر در ادامه گفت: از سوی دیگر برآوردها نشان می‌دهد در سال جاری، تولید برق در نیروگاه‌های موجود تولید پراکنده در پیک تابستانه، حدود ۲۵ درصد کاهش یابد چرا که حدود ۹ماه است این نیروگاه‌ها نتوانسته‌اند مطالبات خود را از توانیر دریافت کنند. این در حالی است که نرخ خرید برق از این نوع نیروگاه‌ها مطلوب نیست. به اعتقاد صدر، عدم وصول مطالبات باعث شده نیروگاه‌های تولید پراکنده نتوانند تعمیرات سالانه را انجام دهند و آمادگی‌شان برای تولید برق در تابستان قطعا به اندازه سال گذشته نخواهد بود. او معتقد است مجموع این عوامل، علت خاموشی‌هاست.
صدر همچنین در پاسخ به این سوال که چرا سیاستگذاران نیرو در سال‌های گذشته به سمت نیروگاه‌های کوچک مقیاس نرفته‌اند، گفت: وزارت نیرو به CHPها به‌عنوان یک دردسر نگاه می‌کند. این در حالی است که CHPها از منظر راهبردی می‌توانند در برنامه‌ریزی تامین برق، نقش مهمی ایفا کنند؛ چرا که می‌توانند دو ضعف عمده کشور را جبران کنند. آنها می‌توانند از شدت انرژی در کشور که در طول سه، چهار دهه اخیر به‌شدت بالا رفته بکاهند. مهم‌تر از این موضوع، سرمایه بسیار کمتری نیاز دارند.
آنها نصف الگوی تامین برق در روش متمرکز و نیروگاه‌های بزرگ، سرمایه نیاز دارند، این در حالی است که کشور به لحاظ تامین پول و سرمایه به‌شدت دچار مشکل است. او ادامه داد: نیروگاه‌های تولید پراکنده حدود ۲۰ درصد به صندوق توسعه ملی وابسته هستند و به نوعی از منابع عمومی کشور برای ایجاد ظرفیت نیروگاهی استفاده نمی‌کنند اما متاسفانه از سوی وزارت نیرو نادیده گرفته می‌شوند، در حالی که نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس با اصلاح جزئی در سیاست‌ها، قادر هستند در شرایط فعلی سالانه هزار مگاوات ظرفیت جدید به مدار اضافه کنند. به گفته صدر در صورتی که تغییرات اساسی در سیاست‌ها صورت بگیرد بیش از دو تا سه هزار مگاوات امکان نصب ظرفیت جدید در CHPها وجود دارد، بنابراین می‌توانند به طور کلی مشکل کمبود برق را حل کنند.
بهره‌گیری از صنعت ماینینگ
یکی از موضوعاتی که در چند وقت اخیر مورد توجه قرار گرفته این است که بخشی از خاموشی‌ها در تابستان امسال به دلیل ماینرها است. رییس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران در این خصوص گفت: پیشنهاد ما به وزارت نیرو درخصوص ماینرها، عمل به قانون بود. طبق قانون، نیروگاه‌های مقیاس کوچک می‌توانند به تمام مصرف‌کنندگان مجاز، برق بفروشند.
اما متاسفانه وزارت نیرو به دنبال کسب درآمد از محل رمزارزها است و برخلاف اصل ۴۴ قانون اساسی، وارد رقابت با بخش خصوصی شده است. یعنی برخلاف بسیاری از قوانین بالادستی مانع عرضه برق توسط بخش خصوصی به رمزارزها شد. آنها حتی با مذاکراتی که با شرکت گاز داشته‌اند، اجازه نمی‌دهند نرخ گاز، نرخ مطلوبی شود. صدر ادامه داد: براساس سازوکاری که ترتیب داده شده اجازه نمی‌دهند از سرمایه‌گذاری‌ها ثروت خلق شود و در نهایت رونق اقتصادی پدید آید. جالب است بدانید که سال گذشته حدود ۲۵۰ مگاوات نیروگاه مقیاس کوچک خاموش بودند، در حالی که در همان زمان برای برق این نیروگاه متقاضی وجود داشت.
بنا به ادعای صدر، وزارت نیرو به دنبال کسب درآمد از فروش برق به ماینرها است تا از این مسیر کسری منابع خود را جبران کند که طبیعتا شکست خواهد خورد. وی گفت:ما از دولت نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم در فروش یک محصول چابک باشد. به گفته صدر، از حدود ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ مگاوات که در حال حاضر صرف رمزارزها می‌شود، کمتر از ۲۰۰ مگاوات را وزارت نیرو عرضه می‌کند.
موضوع دیگری که از صدر پرسیده شد بحث وصول مطالبات و آخرین جزئیات آن بود. او در این رابطه گفت: وزارت نیرو نه‌تنها مطالبات CHPها را وصول نمی‌کند، حتی اجازه نمی‌دهد نیروگاهی که در حال حاضر شبکه به آن احتیاج ندارد، زمین خورده و در شرف ورشکستگی است، برق خود را به مشتری دیگری بفروشد. این موضوع بار مالی برای دولت ندارد اما باز هم اجازه نمی‌دهد این نیروگاه‌ها به حیات خود ادامه دهند و بهره‌وری لازم را از سرمایه‌گذاری‌شان کسب کند. او ادامه داد: این هشدار جدی است.
بدون شک تا پایان امسال حدود ۴۰۰ مگاوات نیروگاه پراکنده خاموش خواهیم داشت و سالانه حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ مگاوات به این رقم اضافه خواهد شد. اگر برای این نیروگاه‌ها تصمیم جدی گرفته نشود، طی یکی دو سال آینده بسیاری از آنها جمع‌آوری خواهند شد؛ یعنی نه‌تنها سالانه هزار مگاوات افزایش ظرفیت در DGها نخواهیم داشت، بلکه سالی ۲۰۰ تا ۳۰۰ مگاوات هم از این نوع نیروگاه‌ها جمع‌آوری خواهد شد و جمع‌آوری نیروگاه به معنی مرگ یک کسب‌وکار است و سیگنال بسیار قدرتمندی به سرمایه‌گذاران آتی می‌دهد که مبادا وارد این صنعت شوند.
۴ پیشنهاد برای احیای CHPها
انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت، چهار پیشنهاد الحاقی به لایحه بودجه ۱۴۰۰ ارائه کرده است که به دلیل دقیق‌بودن این پیشنهادها به راحتی در اتاق بازرگانی ایران به تایید رسیده و به مجلس برای تصویب و قانون‌شدن ارسال شده است. صدر درخصوص جزئیات این ۴ پیشنهاد گفت: پیشنهادهای ما همگی کمک به وزارت‌نیرو است و فراتر از دستگاه‌های اجرایی هستند. ما به‌دنبال خلق منبع هستیم برای اینکه مشکلات مالی حل شود.
یکی از مهم‌ترین پیشنهادهای ما این بود که عوارض تاب‌آوری روی قبوض برق وضع شود چرا‌که نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک، باعث افزایش تاب‌آوری در صنعت برق می‌شوند. طبیعتا مصرف‌کنندگان این کالا، باید بهای این ارزش‌افزوده را بپردازند. پیشنهاد ما وضع ۲ درصد عوارض تاب‌آوری روی قبوض برق بود که به صندوقی برای پرداخت مطالبات نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک تبدیل شود.
او ادامه داد: پیشنهاد دیگر این بود که به نیروگاه‌های مقیاس کوچک اجازه داده شود معادل ۵ درصد برق تولیدی‌شان را به مصرف تولید رمزارز برسانند. فلسفه این ۵درصد این است که این نیروگاه‌ها به‌طور طبیعی ۵درصد از تلفات شبکه کم می‌کنند و وزارت نیرو این ۵ درصد را به رسمیت می‌شناسد؛ یعنی بابت هزینه‌های اجتناب‌شده تلفات در زمان فروش برق به شبکه، به ما بهای اضافه‌ای پرداخت می‌کند. پیشنهاد ما این بود که این مبلغ از سمت وزارت نیرو پرداخت نشود و در عوض به ما گاز بدهند. این موضوع بسیاری از مشکلات DGها را حل می‌کند و می‌توانند با آنها قطعات یدکی بگیرند و زمانی‌که پرداخت‌های توانیر دیر یا زود می‌شود، منبعی وجود دارد که نقد است و می‌توانند از آنجا خودشان را مدیریت کنند. پیشنهاد سوم هم این بود که مابه‌التفاوت هزینه تمام‌شده برق و تعرفه را نیروگاه‌های ما از خزانه و نه وزارت نیرو طلبکار شوند. بنابراین می‌توان گفت عمده این پیشنهادها وضع عوارض و تاب‌آوری بوده است و هیچ‌کدام از این پیشنهادها بار مالی برای دولت ندارند.
سیاست‌های غلط سیاستگذاران
محمد بیات، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران از دلایل بی‌میلی به نیروگاه‌سازی در کشور را شرح داد. او اعلام کرد در سال‌های گذشته سیاستگذاران عموما روی اصلاح الگوی مصرف مانور دادند و از توسعه نیروگاه‌ها غافل شدند. به اعتقاد بیات یکی از دلایل این موضوع این است که هزینه سرمایه‌گذاری به‌شدت افزایش یافته و در آنسو نرخ خرید برق پایین و نامتوازن است و به همین دلایل سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی خیلی تمایلی ندارند وارد سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها شوند.
او ادامه داد: بخش دولتی هم با کمبود بودجه مواجه است و نتوانسته در این زمینه سرمایه‌گذاری کند. این در حالی است که برای نیروگاه‌های CHP خیلی‌ها درخواست احداث نیروگاه داشتند به این دلیل که سرمایه‌گذاری کمتری نیاز دارند و بخش خصوصی واقعی می‌توانست وارد این بخش شود اما سیاست‌گذاری‌های غلط باعث شد نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک نتوانند در این حوزه از نظر توسعه‌ای رشد کنند.
بیات همچنین گفت: چندی پیش یک دستورالعمل صادر شد که براساس آن فقط به دستگاه‌های نو مجوز فعالیت داده می‌شود. چند وقت که اصلا مجوز ندادند و بعد هم گفتند دستگاه‌های نو وارد کنید که به دلیل تحریم‌ها امکان‌پذیر نبود. در صورتی‌که می‌توانستیم دستگاه‌های خوب دست دوم اروپایی وارد کنیم و بخشی از کمبود برق در کشور را از این مسیر جبران کنیم؛ با توجه به اینکه CHPها در محل مصرف، برق تولید می‌کنند این موضوع می‌توانست باعث شود بیشتر به آنها بها دهند.
بارها در جلساتی که با وزارت نیرو برگزار شد انجمن اعلام کرد با توجه به اینکه نیروگاه‌های بزرگ از نظر مالی مشکل دارند و امکان دارد بخشی از ظرفیت آنها به مدار وارد نشود و نیروگاه‌های آبی به دلیل کمبود آب با مشکل تولید برق روبه‌رو هستند که پیش‌بینی‌ها هم نشان می‌دهد امسال ۳۲۰۰ مگاوات از ظرفیت تولید آنها کاسته می‌شود که با تمرکز بر نیروگاه‌های پراکنده می‌توان این کمبودها را برطرف کرد. خود وزارت نیرو هم اعلام کرده است که امسال حدود ۵۶ هزار مگاوات توان عملی برای تولید برق وجود دارد در حالی که سال گذشته این ظرفیت ۵۸ هزار مگاوات بود.
بیات ادامه داد: از سوی دیگر در فروردین‌ماه امسال ۲۲ درصد افزایش مصرف برق در کشور تجربه شد و به‌نظر می‌رسد که سال سختی از لحاظ تامین برق در پیش باشد مگر اینکه وزارت نیرو سیاست‌هایش را تغییر دهد. حتی اگر امروز تصمیم گرفته شود که نیروگاه بزرگ احداث شود- در صورتی‌که سرمایه‌گذاری قوی صورت بگیرد و به صورت مستمر احداث نیروگاه عملیاتی شود- بین ۲ تا ۳ سال زمان نیاز است. اما نیروگاه‌های مقیاس کوچک حداکثر ظرف ۳ تا ۶ ماه وارد مدار می‌شوند و به‌راحتی می‌توانند کمک‌حال وزارت نیرو برای تامین برق باشند. فقط باید نرخ خرید از این نیروگاه‌ها را ساماندهی کنند.
این اراده باید وجود می‌داشت که متاسفانه تاکنون این اراده وجود نداشته است. عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران در پایان گفت: به‌رغم اینکه اکثر کشورهای توسعه‌یافته ضریب نیروگاه‌های مقیاس کوچک‌شان به بالای ۶۰ درصد رسیده چرا ما باید حدود ۱۸۰۰ مگاوات CHP داشته باشیم که بسیاری از این ظرفیت هم قرارداد خرید تضمینی‌شان به دلیل نرخ پایین، تمام شده است و مجبور هستند خاموش باشند. این موضوع مزید بر علتی برای خاموشی‌های احتمالی در سال پیش‌رو شده است.
