تجربه کدام کشورها در مواجهه با خشکسالی موفق بود؟
دسترسی به آب باکیفیت و به‌مقدار کافی، برای زندگی روزمره تمام بشر و بخش اعظمی از فعالیت‌های اقتصادی لازم و ضروری است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ امروز، کم‌آبی و خشکسالی به‌عنوان دو مشکل اساسی در سیاستگذاری کلان کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و از این‌رو، بسیاری از نقاط جهان برای مبارزه با مشکل تامین آب در دوره خشکسالی نقشه‌راه و تدابیری را درنظر گرفته‌اند. هرچند از نظر تصور عمومی، اروپا- قاره سبز- به‌عنوان منطقه‌ای که تحت‌تأثیر خشکسالی قرار دارد شناخته نمی‌شود اما این قاره هم دهه‌هاست که با خشکسالی دست به‌گریبان است و اگر از نگاه مردم، اغلب در شمار مناطق کم‌آب و دستخوش خشکسالی جای نمی‌گیرد به‌دلیل سیاست‌های موفقی است که اتحادیه اروپا از سال2000 تاکنون کشورهای عضو را به رعایت آنها ملزم و تا سال2030 برنامه‌های آن را تدوین کرده است.
اسپانیا، با پیشرفت خشکسالی‌های اواخر قرن بیستم در جنوب اروپا، از دهه 90میلادی برنامه‌های عملیاتی صرفه‌جویی در مصرف آب را در چند شهر آغاز کرد و طی یک دهه به نتایج قابل‌توجهی دست یافت. برای‌مثال، سال1997 این کشور در ساراگوسا، برنامه‌ای را برپایه تعویض تجهیزات و سیستم‌های لوله‌کشی و کنتور خانه‌ها راه‌اندازی کرد و همزمان تلاش‌هایی را برای افزایش آگاهی و حساس‌کردن عقیده عمومی برای مدیریت آب پیش برد. این برنامه امکان صرفه‌جویی 1.2میلیارد لیتر آب در سال را برای ساراگوسا میسرکرد و مصرف روزانه آب را برای هر نفر به 96لیتر در روز رساند که پایین‌ترین رقم در کل اسپانیا بود. این شهر با اجرای ضوابطی برای ساختمان‌های جدید و شبکه‌های عمومی و خصوصی آب و همچنین درنظرگرفتن جریمه درصورت هدررفت آب از سوی بخش‌های ساخت‌وساز و املاک، صنایع تولیدی، گردشگری، کشاورزی و سازمان‌های محلی، این طرح را با موفقیت اجرا کرد.
نتایج امیدبخشی که اسپانیا در بخش مدیریت و بهینه‌سازی مصرف آب به‌دست آورد، کمیسیون اروپا را بر آن داشت که به‌ترتیب در سال‌های 2000، 2006، 2012 و 2020 برنامه‌هایی را برای حل مشکل کم‌آبی و بی‌آبی در دوره خشکسالی اتحادیه اروپا تدوین کند. درحقیقت، در 30سال، بین 1976تا 2006، پدیده خشکسالی در اتحادیه اروپا با بسامد و شدت زیادی به‌طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافت و تعداد مناطق و مردمی که از خشکسالی آسیب دیدند حدود 20درصد افزایش یافت. یکی از شدیدترین موارد خشکسالی در سال 2003رخ داد که طی آن به بیش‌از 100میلیون نفر و یک‌سوم زمین‌های اتحادیه اروپا آسیب زد و دست‌کم 8.7میلیارد یورو به کشورهای عضو، ضرر اقتصادی وارد کرد. هزینه کل پدیده‌های خشکسالی در این بازه سی‌ساله بیش‌از 100میلیارد یورو شد.
تفاوت «خشکسالی» با «کم‌آبی»
اصطلاح «خشکسالی» به کاهش موقتی دسترسی به آب مورد نیاز گفته می‌شود که برای مثال در اثر کاهش بارش‌ها و تغییرات اقلیمی به‌وجود می‌آید. اما تعریف «کم‌آبی» زمانی به‌کار می‌رود که تقاضا برای آب بیشتر از منابع آبی قابل استفاده در شرایط حساس باشد. تا سال2006، دست‌کم 11درصد از جمعیت اتحادیه اروپا و 17درصد از زمین‌های این منطقه با پدیده کم‌آبی مواجه شدند و کم‌آبی و خشکسالی مشکلاتی را به‌وجود آورد که نه‌فقط مسئولان مدیریت منابع آبی را تحت‌تأثیر قرار داد بلکه تأثیر مستقیمی بر زندگی شهروندان و بخش‌های اقتصادی وابسته به آب، به‌ویژه تولید انرژی برقابی و همچنین منابع طبیعی و تنوع زیستی برجای گذاشت. برپایه ارزیابی کمیسیون میان‌دولتی تغییرات اقلیمی اتحادیه اروپا با افزایش2 تا 3درجه دما جمعیتی بین 1.1 تا 3.2میلیارد نفر با کم‌آبی مواجه و مناطق بسیاری از قاره سبز دچار خشکسالی خواهند شد. از این‌رو، در ژانویه2007 این کمیسیون بسته تلفیقی جدیدی را باهدف هدایت‌کردن کشورهای اتحادیه اروپا به‌سمت سیاست برپایه انرژی پایدار ارائه کرد. یکی از مفاد اصلی این بسته بر توانایی مواجهه با چالش انرژی و تلاش برای استفاده از انرژی آب به‌روشی مؤثرتر و تلاش برای یافتن منابع انرژی‌های پاک غیرآبی تمرکز داشت و مقوله دیگری که بر آن تأکید بسیار زیادی شده بود مقابله با مشکلات کم‌آبی و خشکسالی و صرفه‌جویی در منابع آبی و استفاده مؤثرتر از آنها بود، به‌ویژه که در آن زمان، حدود 20درصد از آب موجود در اروپا به دلایل ناکارآمدی و عدم‌مدیریت صحیح آب هدر می‌رفت و بنابراین، مدیریت و صرفه‌جویی این منابع آبی در اولویت‌های اروپا قرار گرفت.
تعرفه‌های جدید آب
براساس این بسته، کشورهای عضو اتحادیه اروپا تا سال 2010ملزم شدند ارزیابی اقتصادی دقیقی از مصارف آب و تعرفه‌های مربوط به آن در بخش اقتصادی و مسکونی ارائه دهند. این کار برپایه یکی از نتایج موفقی بود که در فرانسه و براساس «بخشنامه کم‌آبی و خشکسالی سال 2000» به‌دست آمده بود. در این کشور، کشاورزانی که از سیستم‌های آبیاری استفاده می‌کنند باید حتما به کنتور مجهز شوند و درصورت افزایش مصرف آب از آستانه مجاز، هزینه بیشتری پرداخت کنند. همچنین درصورت استفاده‌نکردن از دستگاه اندازه‌گیری میزان مصرف آب، جریمه می‌شوند. این الزام سبب شد که در دوره سال‌های2000 تا 2003 میزان استفاده از کنتور از 54درصد تا 71درصد- معادل 85درصد از سطح زمین‌های تحت آبیاری- افزایش یابد و امروز، تقریبا همه کشاورزان به این وسیله مجهز هستند.
کاهش نشتی در سیستم‌های توزیع آب
یکی از ابزارهای افزایش بهره‌وری آب، کاهش نشتی از شبکه‌های توزیع است. مطالعاتی که بین سال‌های2000 تا 2006 در اروپا انجام شد نشان می‌داد که 50درصد از آبی که وارد شبکه توزیع کشورهای اتحادیه اروپا می‌شود در اثر نشتی هدر می‌رود. از این‌رو، کشورهای عضو این اتحادیه بین سال‌های2007 تا 2020 درمجموع 184میلیون یورو بودجه صرف ذخیره آب، 568میلیون یورو صرف توسعه فناوری‌های صرفه‌جویی در مصرف آب و جلوگیری از هدررفت آب کردند. همچنین بانک سرمایه‌گذاری اروپا باهدف بهره‌وری منابع و بهینه‌سازی راه‌حل‌های صرفه‌جویی آب و نوسازی سیستم‌های فرسوده شبکه توزیع، وام‌هایی را به کشورهای عضو اختصاص داد که این رقم فقط در دوره 2009 تا 2010 برابر با 5.4میلیارد یورو بود که از این‌میزان 100میلیون یورو صرف پروژه‌ای در مادرید شد که تصفیه و توزیع آب بازیافتی و همچنین کاهش هدررفت ناشی از نشتی را شامل می‌شد.
سیاستگذاری‌های اتحادیه اروپا در اکتبر2020 با دستورالعمل جدیدی برای سال2021 باهدف ارزیابی تأثیر آلاینده‌های مؤثر بر آب‌های سطحی و زیرزمینی تمدید شد. براساس این دستورالعمل جدید، کشورهای اتحادیه اروپا باید تا سال2030 برای حفظ یا ذخیره‌سازی کامل آب و نوسازی زیرساخت‌ها بودجه‌ای معادل 253میلیارد یورو اختصاص دهند.
