تحرکات گازی عراق برای کاهش اتکا به ایران

عراقی‌ها برای توسعه میدان گاز منصوریه قرارداد مهم ۲۵ ساله‌ای با شرکت سینوپک چین بسته‌اند و به نظر می‌رسد شرکت‌های گازی روسی نیز در میدان گازی منصوریه به عنوان پیمانکار حضور داشته باشند، اما این تمام ماجرا نیست و روس‌ها برای توسعه بلوک ۱۷ در استان الانبار با وزارت نفت عراق قرارداد مقدماتی امضا کرده‌اند که اهمیت ژئوپلیتیک بالایی برای روس‌ها دارد.

از سوی دیگر اما با حمایت ایالات‌متحده شرکت توتال فرانسه نیز چهار قرارداد همکاری مهم با این کشور امضا کرده است که بخش مهمی از آن به توسعه بخش گازی و تولید گازهای همراه مرتبط است، قراردادی که گفته می‌شود بخشی از تلاش واشنگتن برای جبران خسارت خروج توتال از ایران پس از برجام است. عراق همچنین برای توسعه گاز جنوب خود، با ایجاد کنسرسیومی با مشارکت شل و میتسوبیشی سرمایه‌گذاری و برنامه جدی خود برای آینده را نشان داده است. البته این برای عراقی‌ها تمام ماجرا نیست و آنها چشم به واردات گاز از مصر نیز دارند و در این راه قصد دارند از خط لوله عرب استفاده کنند که از مصر به اردن، لبنان و سوریه می‌آید.

قرارداد ۲۵ ساله عراق و چین

عراق سال‌هاست به‌رغم دارا بودن ذخایر عظیم اثبات شده‌ای از گاز طبیعی همواره از منابع ناپایدار انرژی رنج می‌برد که امنیت انرژی در این کشور و بالاخص شبکه برق عراق را در معرض تهدید قرار داده است. اما در روز ۲۰ آوریل وزارت نفت این کشور با عقد قراردادی ۲۵ ساله به ارزش ۱/ ۲ میلیارد دلار با شرکت سینوپک چین (Sinopec) توسعه میدان گازی منصوریه در نزدیکی مرز ایران را به چینی‌ها واگذار کرد. 

به گزارش آفشور تکنولوژی، مطابق این قرارداد سینوپک ۴۹ درصد و شرکت نفت دولتی میدلند عراق نیز ۵۱ درصد از این میدان سهم خواهند داشت، علاوه بر اینکه گزینه‌ای نیز در قرارداد دو طرف آمده است که امکان تمدید پنج ساله آن را مهیا می‌کند. پیش‌بینی می‌شود عراقی‌ها و چینی‌ها از این میدان گازی روزانه حدود ۳۰۰ میلیون فوت مکعب گاز طبیعی تولید کنند که از آن برای تولید برق استفاده شود. میدان گازی منصوریه با ظرفیت ۵/ ۴ میلیارد فوت مکعب در استان دیاله و در همسایگی ایران واقع شده است و به نظر می‌رسد اولین هدف توسعه این میدان کاهش وابستگی گازی بغداد به تهران و همچنین تامین خوراک نیروگاه منصوریه است. عراقی‌ها که سال‌هاست از کمبود مزمن برق رنج می‌برند از سال ۲۰۱۷ خوراک مورد نیاز این نیروگاه را از طریق گاز وارداتی از ایران تامین می‌کنند.

روسیه به دنبال نفوذ بیشتر در عراق

به دنبال حضور چینی‌ها در عراق و همکاری نزدیک این دو کشور حالا فرصت برای شریک محوری چینی‌ها نیز فراهم شده است تا با عراق همکاری‌های گسترده‌تری در منطقه داشته باشند. شاید تاکنون استراتژی این دو کشور بر آن بوده است که هر جا به حضور نظامی نیاز باشد، روس‌ها اقدام کنند و هر جا که در خاورمیانه به حضور اقتصادی نیاز باشد چینی‌ها پا پیش بگذارند. اما روسیه خود یکی از قدرت‌های بی‌چون و چرای گازی جهان است و همچنین به دنبال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه است.

از این رو انتظار می‌رود با توجه به اهمیت میدان گازی منصوریه برای روسیه، تعدادی از شرکت‌های روسی نیز در توسعه این میدان عظیم گازی حضور داشته باشند. البته حضور آنها در منصوریه احتمالا بیشتر در زمینه شرکت‌های خدمات میدان‌های گازی و تامین تجهیزات و مباحث فنی باشد. هر چند حضور در میدان گازی منصوریه با توجه به افزایش قیمت گاز مواهب اقتصادی فراوانی برای روس‌ها دارد، اما به نظر می‌رسد آنها اهداف استراتژیک بزرگ‌تری برای عراق در سر دارند.

در سپتامبر سال ۲۰۱۹ قرارداد مقدماتی میان شرکت مهندسی استروی‌ترانس‌گاز (Stroytransgaz) و وزارت نفت عراق به امضا رسید که توسعه بلوک ۱۷ گازی این کشور در استان مرزی الانبار را به طرف روس واگذار می‌کند. استان الانبار به دلیل حضور قدرتمند داعش و هم‌مرز بودن با سوریه طی یک دهه اخیر کانون خشونت و تروریسم در منطقه بوده است. اویل پرایس گزارش کرده است که دلیل اصلی تمایل روس‌ها برای گرفتن بلوک ۱۷ گازی موقعیت استراتژیک آن است و ارتش آمریکا آن را نقطه مرکزی ستون فقرات داعش می‌داند.

سوریه و مصر؛ مسیر جدید گازی بغداد

عراق برای جایگزینی گاز ایران تنها به منابع داخلی خود فکر نمی‌کند و احسان عبدالجبار اسماعیل وزیر نفت عراق روز ۲۹ آوریل در دیدار با همتای سوری خود، بسام تومه گفت‌وگوها بر سر انتقال گاز مصر از سوریه به عراق را کلید زد. به گزارش آرگوس مدیا، به‌رغم آنکه این اقدام عراق ممکن است خشم واشنگتن را درباره نقض تحریم‌های این کشور علیه سوریه برانگیزد، اما به نظر می‌رسد عراق به دنبال آن است که با کمک خط لوله گازی عرب که از مصر به اردن، سوریه و لبنان کشیده شده، واردات گاز از مصر را آغاز کند. بخش سوری این خط لوله در سال ۲۰۰۸ تکمیل شد. البته انتقال گاز از سوریه جنگ زده برای عراقی‌ها ممکن است دشوار باشد و همچنین روابط بغداد با واشنگتن را نیز تا حدی تحت تاثیر خود قرار دهد.

ایالات‌متحده آخرین معافیت تحریمی خود را به عراق در ماه مارس برای تمدید واردات گاز از ایران صادر کرد، اما حالا به نظر می‌رسد در راستای همان ایده کاهش وابستگی عراق به ایران حاضر به کنار آمدن با انتقال گاز از مصر و از طریق سوریه به عراق نیز باشد. هرچند پیچیدگی‌های خاص و گسترده‌ای در پس این پروژه نهفته است و باید منتظر جزئیات بیشتری ماند.

فشار آمریکا برای کاهش واردات عراق از ایران

عراق از سال ۲۰۱۸ و پس از بازگشت آمریکا به فاز تحریم و فشار بر ایران، به دلیل ضرورت تامین گاز، برای تولید برق خود از آمریکا معافیت‌های تحریمی دریافت کرد. اما به نظر می‌رسد در ادامه استراتژی دولت ترامپ، واشنگتن کماکان بغداد را تحت فشار قرار داده است تا وابستگی گازی خود را به تهران کاهش دهد. احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق انتظار دارد تا سال ۲۰۲۴ - ۲۰۲۵ با سرعت گرفتن پروژه‌های متعدد گازی عراق، این کشور از وابستگی به گاز ایران خلاص شود.

به نظر می‌رسد مهم‌ترین برنامه عراق برای کاهش وابستگی به ایران توسعه مثلث گازی میدان‌های منصوریه در مرز شرقی خود با ایران، سیبا در جنوب عراق و نزدیک به هاب صادراتی بصره و عکاظ در نزدیکی مرز سوریه باشد. از همین رو آنها توسعه میدان منصوریه را به چینی‌ها سپردند و برای پروژه‌های گاز جنوب عراق نیز سراغ کنسرسیومی به نام شرکت گاز بصره متشکل از شرکت‌های رویال داچ شل، میتسوبیشی و شرکت دولتی گاز جنوب عراق رفته‌اند.

به گزارش پلتس، شرکت گاز جنوب عراق ۵۱ درصد، شرکت رویال داچ‌شل ۴۴ درصد و شرکت میتسوبیشی نیز ۵درصد در این کنسرسیوم سهم دارند و با هزینه‌ای ۳ میلیارد دلاری به دنبال استخراج گاز همراه با نفت در میادین جنوبی عراق هستند. هدف نهایی این پروژه رساندن تولید شرکت گاز بصره به سطح ۴/ ۲ میلیارد فوت مکعب عنوان شده است.احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق در کنفرانس مطبوعاتی خود درباره این پروژه اظهار کرد: سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها به افزایش تولید گاز تا سطح ۴ میلیارد فوت مکعب در روز کمک خواهد کرد و امکان تولید ۱۶ گیگاوات برق را برای عراقی‌ها فراهم می‌کند.

پلتس همچنین می‌گوید وزارت نفت عراق مشغول مذاکره با شرکت‌های آمریکایی و سایر سرمایه‌گذاران برای توسعه میدان گازی عکاظ در نزدیکی مرز سوریه است و انتظار می‌رود ۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای تولید روزانه ۳۰۰‌میلیون فوت مکعب گاز در این میدان جذب شود.

توتال در عراق؛ جبران مافات خروج از ایران؟

اویل پرایس می‌گوید آمریکایی‌ها در راستای فشارهایی که به بغداد برای کاهش وابستگی گازی خود به ایران وارد می‌کند، خواهان آن هستند پروژه‌هایی با سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی یا توسط متحدان واشنگتن در عراق انجام شود و تولید گاز از میادین گازی و همچنین گاز همراه با نفت را در این کشور افزایش دهند.عراق به‌رغم آن که ۵/ ۱ درصد از کل منابع گازی اثبات شده جهان را در اختیار دارد تاکنون نتوانسته این بخش را توسعه دهد، همچنین این کشور پس از روسیه دومین کشور جهان از نظر سوزاندن و عدم استفاده از گازهای همراه با نفت است.

از همین رو توافق‌نامه‌ای میان شرکت فرانسوی توتال و دولت عراق منعقد شده است که چهار پروژه مهم که بخشی از آن مربوط به توسعه استخراج گازهای همراه است را در برمی‌گیرد. اویل پرایس می‌گوید این قرارداد بخشی از خواسته واشنگتن در عراق است چرا که توتال با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، مطابق خواسته واشنگتن از طرح توسعه کلیدی فاز ۱۱ پارس جنوبی ایران خارج شد.

اویل پرایس می‌گوید یک منبع ارشد که در آن زمان از نزدیک با وزارت نفت ایران همکاری داشته به این خبرگزاری گفته است:« وزارت خزانه‌داری آمریکا به همه شرکت‌های فرانسوی گفته بود تا زمانی که توتال در ایران بماند هیچ شرکت فرانسوی نمی‌تواند قرارداد بزرگی با شرکت‌های آمریکایی داشته باشد. اما اگر توتال عقب نشینی کند برای جبران خسارت پروژه‌های مشابهی را در اختیار خواهد گرفت.»

تحلیل اویل پرایس این گونه است که قرارداد جدید توتال با وزارت نفت عراق یکی از همان وعده‌هایی است که وزارت خزانه‌داری آمریکا به شرکت توتال داده بود. به گزارش پلتس این قرارداد ۷ میلیارد دلار ارزش دارد و قرار است تا پروژه‌های جمع‌آوری گاز همراه نفت در این کشور را توسعه دهد و روزانه حدود ۶۰۰ میلیون فوت مکعب گاز در این کشور تولید کند.

با تمام آنچه تاکنون درباره پروژه‌های گازی عراق شنیده‌ شده، به نظر می‌رسد عراق عزم خود را برای قطع کامل وابستگی به گاز ایران جزم کرده است و شرکای بزرگ و قدرتمندی که منافع مختلف و متفاوتی در عراق دارند را به دور خود جمع کرده است تا این کشور به سرعت در تولید گاز خود‌کفا شود و حتی بتواند به کمک توتال، سینوپک و شل به یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان گاز جهان تبدیل شود. راهی که بی‌تردید زمان‌بر است اما با سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری که وزارت نفت عراق مدعی آن است و حضور کمپانی‌های پیشرفته بین‌المللی به هیچ عنوان دور از دسترس نیست.