هشدار قرمز برای منابع آبی

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، آمارهای منتشر شده از افت شدید بارش درسال جاری آبی که به گفته مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی رکورد 50 سال اخیر را ثبت کرده و دامنه تبعات منفی آن از کرونا کمترنیست، گویای تهدیدی است که اقتصاد ایران با آن روبه‌روست. هرچند کم آبی و خشکسالی به خصوص در یک دهه اخیر موضوع عادی برای ایران بوده است، اما آمارهای موجود و پیش‌بینی‌هایی که از تداوم این روند تا مهرسال جاری حکایت می‌کند، نشان‌دهنده شرایط دشوارتری است.

این درحالی است که رعایت پروتکل های بهداشتی برای مقابله با کرونا لاجرم میزان مصرف آب را نیز به اوج رسانده است، به طوری که درپایتخت، مصرف اب رکورد 50 ساله را شکسته است.

امسال چقدر بارش داشتیم؟

نگاهی به میزان بارش درسال جاری آبی 1399-1400 (ازمهر99 تا پایان شهریور1400) از به صدا درآمدن زنگ خطر منابع آبی حکایت دارد. براساس آمارهای دفتر مطالعات پایه منابع آب، شرکت مدیریت منابع آب ایران، از ابتدای اردیبهشت ماه جاری تا هشتم این ماه، درکل کشور یک میلیمتر بارش داشته ایم که درمقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته که 8 میلیمتر بوده، 87.5 درصد کاهش داشته است.

برهمین اساس ازشش حوضه اصلی آبریز کشور، دراین مدت تنها در دو حوضه دریاچه ارومیه و دریای خزر بارش گزارش شده است و درچهار حوضه دیگر میزان بارش صفر بوده است.

بررسی میزان بارش ها از ابتدای سال آبی جاری تا هشتم اردیبهشت ماه نیز حاکی از افت قابل توجهی است.

دراین مدت در کل کشور میزان بارش ها به 127 میلیمتر رسیده است که درمقایسه با 283 میلیمتر سال آبی گذشته 55 درصد و درمقایسه با بلندمدت 52 ساله (209 میلیمتر) 39 درصد کاهش نشان می‌دهد.

درمیان شش حوضه آبریز اصلی، بیشترین افت بارش مربوط به حوضه مرزی شرق است که نسبت به پارسال 86 درصد کمتر بوده است. پس از آن حوضه قره قوم با افت 65 درصدی قراردارد. همچنین فلات مرکزی با کاهش 63 درصدی، حوضه خلیج فارس و دریای عمان با افت 53 درصد، دریای خزر با افت 36 درصد و حوضه دریاچه ارومیه با کاهش 29 درصدی درمقایسه با سال آبی قبل در رتبه های بعدی قرارگرفته اند.

این درحالی است که کاهش بارش خسارات اقتصادی سنگینی نیز به همراه دارد. به گونه‌ای طبق اعلام سازمان امور عشایر، کاهش هر میلی متر بارندگی کاهش یک کیلوگرم علوفه را در پی خواهد داشت که برای جبران آن به صورت دولتی 2600 میلیارد تومان و به صورت عادی هفت هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است.

وضعیت قرمز آبی در ۱۰۱ شهر کشور

همچنان که میزان شیوع و مبتلایان به کرونا، نقشه جدیدی از کشور با رنگ‌بندی‌های متفاوت خلق کرده است، در کمبود آب نیز، طی سال‌های اخیرنقشه مشابهی به رنگ قرمز، نارنجی، زرد تهیه شده است.

در همین راستا براساس اعلام شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال جاری پیش‌بینی شده که از مجموع 1346 شهر کشور، 282 شهر در تنش آبی خواهند بود که از این تعداد 101 شهر در وضعیت قرمز(بیش از 20 درصد کمبود)، 55 شهر نارنجی (20 درصد کمبود) و 126 شهر در وضعیت زرد (10 درصد کمبود)خواهند بود.  برهمین اساس، تعداد 5 هزار روستایی که درتابستان گذشته با تانکر سیارآبرسانی می شد، امسال به 7 هزار روستا رسیده است.

ورودی سدها نصف شد

سدها به عنوان حساب پس‌انداز منابع آبی کشور نیز در سال جاری شرایط نامناسبی دارد. درحالی که کاهش بارش برف تغذیه سدها را با مشکل جدی مواجه کرده است، بارش‌های سطحی نیزآنقدر نبوده است تا سدها را پرکند. به این ترتیب ورودی سدها 50 درصد کاهش یافته است به طوری که سال گذشته 80 درصد مخازن سدها پر بود، اما امسال این رقم به 55 درصد رسیده است. نکته مهم  و قابل توجه این است که هنوز وارد فصل گرم سال و اوجگیری مصرف نشده‌ایم.

بررسی کاهش حجم آب ورودی به حوضه‌های آبریز شش گانه کشور نشان می دهد میزان ورودی آب به سدهای حوضه آبریز مرزش شرق که بیشترین کاهش بارندگی‌ها را دارد با ثبت عدد 3 میلیون مترمکعب در سال آبی جاری، کاهش 93 درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته است همچنین حوضه‌های آبی قره قوم، خلیج فارس، مرکزی، دریای خزر و دریاچه ارومیه به ترتیب نسبت به سال آبی گذشته کاهش حجم آب ورودی به سد معادل 65 درصد، 31 درصد، 30 درصد، 11 درصد و 6 درصد را به ثبت رسانده‌اند.

همدستی کرونا با کولرها

همانگونه که اشاره شد، شیوع کرونا به شدت بر روی میزان مصرف و درنتیجه تشدید کم آبی تاثیر داشته است، به گونه ای که طبق اعلام مسئولان، کرونا رشد حدود 30 درصدی مصرف آب را به دنبال داشته است.

از سوی دیگر هرچند هنوز وارد فصل گرم سال نشده ایم، اما گرمای زودرس دربرخی از استان ها، کولرها را روشن کرده است. برپایه آمارها، حدود 16 میلیون دستگاه کولرآبی درکشور وجود دارد که سالانه 500 هزاردستگاه به آن افزوده می شود. حال اگر به طور میانگین هرکولر سالانه حدود 40 متر مکعب اب مصرف کند، رقم بزرگی به دست می اید که سهم بالایی ازکل مصرف دارد.

ازسوی دیگر، افزایش تمایل برای استفاده از کولرهای گازی نیز به گونه دیگری کشور را تحت فشار قرار می دهد. چرا که دراوج مصرف برق تابستانی، به مشکل جدی صنعت برق تبدیل می شود.

رکورد 50 ساله مصرف آب پایتخت شکست

بدین ترتیب کاهش بارش ازیک سو و رشد شدید مصرف ازسوی دیگر، آینده ای پرابهام به تصویر کشیده است. میزان رشد مصرف دربرخی از کلانشهرها از 40 درصد عبور کرده است و دراستان تهران به عنوان مصرف کننده 23 درصد از آب شرب کل کشور، رکورد 50 ساله مصرف آب شکسته شده است.

براساس گفته های محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، مصرف آب روزانه پایتخت نشین‌ها با ثبت رقم 3.4 میلیون متر مکعب در 50 سال اخیر بی‌سابقه بوده است. همچنین از ابتدای سال جاری تا اول اردیبهشت 104 میلیون مترمکعب آب در تهران مصرف شده است.میزان مصرف آب در 38 روز ابتدایی سال 1400 معادل نیمی از ظرفیت کل ذخیره آب سد امیرکبیر به حساب می‌آید.

برهمین اساس استاندار تهران از تشکل کمیته حفاظت از منابع آب در این استان تهران خبرداده است تا با توجه به وضعیت فعلی این کمیته متناسب با مشکلات تصمیم گیری کند.

به گفته محسنی بندپی عملیات انسداد چاه‌های غیرمجاز در شعاع 500متری با هدف صیانت از آب شرب در استان تهران عملیاتی خواهد شد. همچنین باید از کشت محصولات پرآب و کشت‌های دوم و سوم به ویژه در پایاب سد‌ها توسط سازمان جهاد کشاورزی جلوگیری شود.

تلاش برای عبور از تنش ابی

دروضعیتی که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور با تنش آبی روبرو هستند، دولت برای عبوراز این تنش برنامه های مختلفی از تزریق منابع ارزی تا شیرین سازی اب تدوین کرده است.

براساس گفته های محمدرضا کشفی معاون راهبردی و نظارت بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور سند پایداری و مدیریت تنش آبی که شامل 243 پروژه در 414 شهر می شود، به استان‌ها ابلاغ شده است.

دراین میان یکی از برنامه ها برای عبور از تنش ابی، برداشت آب و شیرین کردن آب دریاهاست. درهمین راستا برای برداشت آب از خلیج فارس، عمان و خزر مطالعات زیادی انجام شده و در حوزه خلیج فارس، کار ساخت آب شیرین‌کن برای انتقال 580 هزار متر مکعب در شبانه‌روز در حال انجام است و از اثرات تامین آب توسط آب شیرین‌کن‌ها این است که تعدادی از شهرها که در گذشته در لیست شهرهای دارای تنش بودند، امسال مشکلی ندارند چون به وسیله آب شیرین‌کن‌ها آب مورد نیاز تامین خواهد شد.

بدین ترتیب 580 هزار متر مکعب تامین آب از آب شیرین‌کن‌ها در فاز بعدی به یک میلیون متر مکعب خواهد رسید.همچنین اختصاص 50 میلیون دلار از صندوق توسعه ملی باعث شد تا از تعداد شهرهایی که تنش آبی دارند، کاسته شود.

یکی دیگر از طرح هایی که تاثیر زیادی در رفع کم آبی دارد، اجرای فاضلاب است. طبق آمارهای ارایه شده 6.5 میلیارد متر مکعب سالانه در شهرها آب مصرف می‌شود و 50 درصد شهرها تحت پوشش شبکه فاضلاب هستند.

درصورت تکمیل شبکه فاضلاب کشور 3 میلیون مترمکعب پساب تولید می شود که می تواند دراختیار بخش صنعت و کشاورزی قرارگیرد.

اما همچنان یکی از اقدامات موثر، صرفه جویی است به طوری که به اعتقاد مسئولان درصورت صرفه جویی 15 درصدی می توان تابستان امسال را با مشکل کمتری سپری کرد.