ممنوعیت خرید ٤٠٠هزار بشکه نفت ایران
یکی از مدیران جوان نفتی مؤسسه بین‌المللی مطالعات انرژی «فکتس» آمریکا، چندی‌پیش با فریدون فشارکی، کارشناس بین‌المللی انرژی به ایران آمده بود تا به مسئولان هشدار دهد صنعت نفت با خطر روبه‌روست.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، ایمان ناصری، مشاور ارشد مؤسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE می‌گوید سونامی‌ای بازار نفت کوره جهان را هدف گرفته و ایران نیز به سبب تولید بالای نفت کوره در پالایشگاه‌ها، در صف مقدم آن است. می‌گوید زمانی نداریم، فقط کمی بیش از دو سال، فرصت باقی است تا IMO (نهاد بین‌المللی کشتی‌رانی)، حکم ممنوعیت استفاده از نفت کوره به‌ویژه نفت کوره با گوگرد بالا در کشتی‌ها را در آب‌های بین‌المللی اجرائی کند. در چنین شرایطی به گفته او، ایران نه‌تنها در پالایشگاه‌ها به تولید نفت کوره مشغول است و به سبب ممنوعیت استفاده از آن برای سوخت نیروگاه‌ها با مازاد تولید نیز مواجه است؛ بلکه آنچه تولید می‌کند، نفت کوره با غلظت بالاست که دیگر در هیچ جای جهان، خانه‌ای ندارد. ناصری در این گفت‌وگو از ابعاد این سونامی می‌گوید و راهکارهایی نیز برای مقابله با آن، پیش‌روی مسئولان قرار می‌دهد.
بحرانی که در صنعت نفت رخ می‌دهد و درباره آن صحبت می‌کنید، چیست؟
بحرانی جهانی پیش‌رو داریم که زمزمه‌هایش چندین سال بود شنیده می‌شد، اما همیشه عدم قطعیتی در زمان معرفی این بحران در بازار نفت وجود داشت. حالا حدود یک سال است که این زمان قطعی شده و اول ژانویه ٢٠٢٠ برای آن اعلام شده است. این بحران، بحران نفت کوره است که به واسطه تصمیم نهاد بین‌المللی کشتی‌رانی، این چالش پیش‌روی صنعت نفت جهان قرار گرفته است. ماجرا این است که امروز در سال ٢٠١٧، حدود پنج میلیون بشکه در روز سوخت مایع به وسیله کشتی‌های دنیا مصرف می‌شود که از این میزان حدود ٣,٥ میلیون بشکه نفت کوره با گوگرد بالاست. این گوگرد حدود ٣٥ هزار PPM (قطعات در میلیون) است. این نفت کوره با گوگرد بالاست که ایران در دو، سه سال اخیر مازاد عجیب‌وغریبی به‌واسطه جایگزینی نفت طبیعی در نیروگاه‌ها به جای نفت کوره‌ای (مازوت) در آن پیدا کرده است. ایران شاید امسال ٣٠٠، ٤٠٠ هزار بشکه در روز مازاد نفت کوره خود را صادر می‌کند که کیفیت آن بسیار پایین است و از اول ژانویه ٢٠٢٠ هیچ کشتی‌ای در هیچ آبی اجازه ندارد این سوخت را بسوزاند. امروز هم این سوخت در بخش‌های محدودی از دنیا ممنوع است که بنادر حاشیه آمریکای‌شمالی، کانادا و آب‌های حاشیه قاره اروپاست. نام این محدوده ECA است. در این محدوده کشتی‌ها اکنون مجاز نیستند که از نفت کوره ٣.٥ درصد با گوگرد بالا استفاده کنند. بنابراین از آن پنج میلیون بشکه در روز، ١.٥ میلیون بشکه، گازوئیل یا نفت کوره با گوگرد کمتر (حدود یک تا نیم‌درصد) می‌سوزانند. IMO (نهاد بین‌المللی کشتی‌رانی) گفته از اول ژانویه ٢٠٢٠، دو سال و دو ماه دیگر، هیچ کشتی‌ای در هیچ آبی، مجاز به سوزاندن نفت کوره با گوگرد بالا نیست. به این معنی که ٣.٥ میلیون بشکه نفت کوره‌ای که امروز در دنیا به وسیله پالایشگاه‌ها تولید می‌شود، یکباره خریداری نخواهد داشت. این عدد، خیلی بزرگ است. دقت کنید که الان پالایشگاه‌های دنیا به‌طور میانگین ١١ درصد تولیدشان نفت کوره با گوگرد بالاست. درصورتی‌که ایران حدودا ٢٥ تا ٣٠ درصد نفت کوره با گوگرد بالا در ٩ پالایشگاه اصلی کشور تولید می‌کند.
پس دو مشکل تولید ٢٥ تا ٣٠ درصد و گوگرد را داریم؟
این دو مشکل دست‌به‌دست هم داده. اگر همین نفت کوره‌ای که تولید می‌کردیم با گوگرد پایین بود، حداقل در ٢٠٢٠ باز هم جایی داشت. امروز آن نفت به اندازه‌ای که ایران صادر می‌کند، خریدار ندارد. اگر ایران، امروز ٣٥٠ هزار بشکه در روزش را به گوگرد پایین تبدیل می‌کرد، باز فروشش در بازار سخت بود. چون قیمت آن محصول به‌دلیل گوگردزدایی بالا می‌رفت و خریداری که مایل به خرید آن باشد، به آن حجم وجود ندارد اما این محصول در سال ٢٠٢٠ به‌شدت رقابتی و موردنیاز بازار خواهد بود. تحلیل دقیق ما این است که از این ٣,٥ میلیون بشکه حدود ٢.٤ میلیون بشکه همچنان قابل استفاده در این بازار است. به دو روش؛ یکی اینکه کشتی‌ها تکنولوژی‌ای به نام اسکرابر را نصب کرده‌اند که قبل از اینکه دود کشتی‌ها وارد هوا شود، گوگردزدایی می‌کند. اگر کشتی این اسکرابر را داشته باشد، سازمان بین‌المللی کشتی‌رانی اجازه می‌دهد همچنان سوخت با گوگرد بالا را بسوزاند ولی تصور ما این است که شاید حدود یک‌سوم کشتی‌هایی که سوخت با گوگرد بالا مصرف می‌کنند، اقدام به نصب اسکرابر کنند. یکی از دلایل، ظرفیت صنعت اسکرابرسازی در دنیاست و اینکه اینها چقدر می‌توانند در سال کشتی‌های اسکرابر تولید کنند. مسئله دیگر، میزان سرمایه‌گذاری بالایی است که باید در این تکنولوژی به‌کار گرفته شود. اکنون حدود یک‌سوم نفت کوره با گوگرد بالا، به وسیله برخی پالایشگاه‌ها به گرید متوسط یا نفت کوره‌ای با گوگرد پایین که پنج هزار PPM یا نیم‌درصد است تبدیل می‌شوند که طبق قانون IMO مجاز هستند این میزان را بسوزانند. بنابراین حدود ١.١ تا ١.٢ میلیون بشکه نفت کوره از ٣.٥ میلیون بشکه باید از بین برود و جایی در بازار نخواهد داشت.
اکنون دقیقا چه حجمی از نفت کوره‌های سرگردان ایران صادر می‌شود؟
یک‌چهارم نفت کوره‌های سرگردان در ایران صادر می‌شود.
صورت‌مسئله را گفتید. چه باید کرد؟
جواب این است که چون دو سال زمان داریم، ایران حتی اگر امروز تصمیم بگیرد که به‌سرعت پالایشگاه‌ها را ارتقا دهد، نمی‌تواند همه این نفت کوره با گوگرد بالا را از بین ببرد یا گوگرد آن را کم کند. پروژه‌هایی هست که این کار را انجام می‌دهند، اما از روزی که تصمیم‌گیری شود و منابع مالی تخصیص پیدا کند، سه، چهار سال طول می‌کشد. یکی از راه‌ها این است که ایران این نفت کوره را به بازیگران میانی بفروشد که در پالایشگاه‌های دیگر فراوری کنند یا به صورت تلفیق و امزاج با نفت‌هایی با گوگرد پایین یا سایر فراورده‌های نفتی با گوگرد پایین، میزان گوگرد را کم کنند.
با این کار مشکل حل می‌شود؟
ایراد این کار این است که مطابق ارزیابی‌ها از میزان عرضه و تقاضا، نفت کوره‌ای که ایران الان تولید می‌کند، در آن زمان، قیمت بسیار پایینی خواهد داشت و ایران شاید نفت کوره را بشکه‌ای ٢٥ تا ٣٠ دلار کمتر از قیمت نفت بفروشد. اگر در سال ٢٠٢٠ قیمت نفت ایران ٦٠ دلار به ازای هر بشکه باشد، نفت کوره را باید ٣٠ تا ٣٥ دلار بفروشیم.
اکنون قیمت نفت کوره چقدر است؟
الان هشت تا ١٠ دلار ارزان‌تر از قیمت نفت است. چون ٣٠ درصد تولید پالایشگاه‌های ما نفت کوره است. نفتی که ایران می‌تواند در بازار ٢٥ تا ٣٠ دلار بالاتر بفروشد، یک‌سومش تبدیل به فراورد‌ه‌ای که ٢٥ تا ٣٠ دلار ارزان‌تر است، می‌شود. ما همیشه از ارزش‌افزوده‌ای صحبت می‌کنیم که فراورده‌ها در پایین‌دست پیدا می‌کنند، اما در سال ٢٠٢٠ این بخش پایین‌دستی ما که پالایشگاه است، ارزش‌افزوده منفی ٢٥دلاری تولید می‌کند، به بیان دیگر اگر این نفت کوره را به پالایشگاه نفرستیم، ٢٥ دلار بیشتر می‌گیریم.
به‌هرحال مجبور به انتخاب هستیم. اگر این راهکار خوبی نیست، راهکار درست چیست؟
یک راهش این است که این نفت کوره را در پالایشگاه‌های خودمان بسوزانیم. این بحران سه، چهار سال طول می‌کشد تا بازار به تعادل برسد و باید سه، چهار سال این نفت کوره را در نیروگاه‌های خودمان بسوزانیم یا با قیمت‌های خیلی پایین، بخشی از آن را به خریدارانی بفروشیم که می‌خواهند آن نفت کوره را ارتقا دهند یا معدود خریدارانی که در گوشه‌گوشه دنیا هنوز در بخش صنعت یا نیروگاهی خود، قوانین زیست‌محیطی محکمی ندارند؛ مثلا عربستان؛ می‌توانید نفت کوره ایران را در همه نیروگاه‌های این کشور بدون مشکل بسوزانید. عربستان امروز ٧٠٠ هزار بشکه نفت خام می‌سوزاند. عربستان خریدار است و خیلی هم خوشحال خواهد شد که نفت کوره ایران را به جای نفت خام بسوزاند و نفت خامش را صادر کند اما به‌دلیل مشکلات سیاسی هیچ‌وقت از ایران نفت کوره نخواهد خرید. در روسیه، نفت کوره هنوز به میزان خیلی زیادی در نیروگاه‌ها سوخته می‌شود اما آنها خودشان تولیدکننده نفت کوره با کیفیت پایین هستند و نیازی نخواهند داشت. مازاد ما آن‌قدر بزرگ خواهد بود که شاید بشود بخشی را با ارزش پایین فروخت. حال اگر سازمان محیط زیست مخالف بازگشت به سوخت مایع در نیروگاه‌ها به دلایل آلایندگی آن باشد، شاید مجبور شویم بخشی را چند سال انبار کنیم و بعد کم‌کم بفروشیم. یعنی خواهید دید مخازن نفت کوره ایران رو به رشد خواهد بود.
این کار صرفه اقتصادی دارد؟
خیر، شاید باید محاسبه کرد هزینه انبارداری در بخش دولتی و شرکت‌های خصوصی که مخازن نفتی را توسعه می‌دهند، چقدر است. از برنامه‌های اولویت‌دار آقای زنگنه آن است که در ترمینال خارک مقدار زیادی ذخایر توسعه داده شود. اگر هزینه نگهداری هر بشکه نفت کوره برای مدت طولانی کمتر از ٢٥ دلار تخفیفی که به‌ناچار برای فروش آن باید در بازار بدهند، باشد، به‌صرفه است که نگه دارند تا بازار به تعادل نسبی برسد. ٣٠٠ هزار بشکه در روز یعنی سالی صد میلیون بشکه باید نگهداری شود. امروز میزان نفت کوره‌ای که در کل مخازن دنیا ذخیره شده، ٧٥ میلیون بشکه است. یعنی در یک سال، ایران مازاد نفت کوره‌اش بیش از نفت کوره دنیا خواهد بود؛ مسئله مهمی که باید خیلی به آن توجه کرد و از امروز باید برای دو سال آینده برنامه‌ریزی شود. دو سال در زمینه راهکارها و بازار نفت، زمان کوتاهی است. هر تصمیم‌گیری برای پروژه‌ها سه، چهار سال زمان‌بر است. برنامه‌های متعددی برای بهبود وضع پالایشگاه‌ها و ارتقایشان، بهینه‌سازی یا کاهش تولید نفت کوره در این چند سال در نظر گرفته شده است. شرکت پخش و پالایش سال‌هاست هدف‌گذاری کرده‌اند میزان نفت کوره پالایشگاه‌ها را به‌طور میانگین به زیر ١٠ درصد بیاورند. پروژه‌های متعددی با سرمایه‌گذاران خارجی تعریف شده اما تأمین منابعشان گران است و خیلی کم پیش رفته است.
با چه کشورهایی برای کاهش نفت کوره پالایشگاه‌ها مذاکره کرده‌ایم؟
بیشتر کشورهای کره و ژاپن هستند. کره‌ای‌ها پیشران بودند. درباره پروژه‌های متعددی صحبت شده و در حال مذاکره هستند برای به‌روزکردن پالایشگاه‌های داخلی. یکی، دو پیش‌قرارداد هم بسته شده اما تا به مرحله عملیاتی برسد و تکمیل شود، خیلی زمان‌بر است. امیدواریم آقای صادق‌آبادی به‌عنوان سرپرست جدید پخش و پالایش بتوانند به این مهم سرعت بخشند. ولی این بحران جهانی است و همه با آن روبه‌رو هستند. شاید ایران بزرگ‌ترین مشکل را پیش‌رو دارد.
می‌توان گفت رتبه اول را دارد؟
ایران درحال‌‌حاضر بزرگ‌ترین صادرکننده نفت کوره است که در دو سال آینده خریداری در بازار نخواهد داشت. می‌توان گفت ایران در سونامی نفت کوره، اولین رتبه را دارد.
از بعد محیط‌زیستی به‌صرفه است که نفت کوره را دوباره در نیروگاه‌ها بسوزانیم؟
مشکل سوزاندن سوخت‌هایی با گوگرد بالا، این است که باران‌های اسیدی به‌وجود می‌آورد و ذرات معلق در هوا آلودگی ایجاد می‌کند. ٢٠، ٣٠ سال قبل در آمریکا به‌ویژه در ایالت کالیفرنیا در نیروگاه‌ها نفت کوره با گوگرد بالا با حجم بالا استفاده می‌کردند که باعث می‌شد زمانی که باران می‌بارد، گوگردی که در هواست با آب تبدیل به اسید شود و مشکلاتی برای سلامتی پوست، ریه و کشاورزی ایجاد کند. همه این مشکلات اکنون تقریبا در همه کشورهای توسعه‌یافته صفر است. دلیل اینکه ایران هم در دو، سه سال اخیر سوخت نفت کوره در نیروگاه‌ها را کم کرده، همین است. البته قبلا چون گاز نداشتند، این کار را نمی‌کردند. اکنون با توسعه میدان‌های فاز جدید پارس‌جنوبی آقای وزیر گفت اولین کار این است که هرچه گاز می‌آید، به نیروگاه‌ها بدهیم تا نیروگاه‌ها استفاده از نفت کوره را متوقف کنند. قاعدتا دوباره با استفاده از نفت کوره به عنوان سوخت همان مضرات به جامعه برمی‌گردد، اما یکی از راهکارها همین است. ایران باید ببیند چه تصمیمی خواهد گرفت.
اگر تصمیم بر استمرار عدم استفاده از نفت کوره در نیروگاه‌ها باشد، چه می‌شود کرد؟
تولید پالایشگاه‌ها را کم کنند و واردات داشته باشند. یعنی ایران به جای اینکه درِ چند پالایشگاه را که زیاد نفت کوره تولید می‌کنند، ببندد و بگوید این پالایشگاه نمی‌توانند تولید کنند. اگر پالایشگاه بسته شود ٣٠ درصد نفت کوره روی دست ما می‌ماند و بقیه بنزین، گازوئیل و سوخت هواپیما که باید وارد شود که هم بار بودجه دارد هم از لحاظ سیاسی تصمیم راحتی نیست که یکباره واردکننده حجم زیادی از فراورده‌های نفتی شویم. دومین راه این است که ادامه دهند و سرعت پروژه‌های پالایشگاهی در از‌بین‌بردن گوگرد بالا در نفت کوره را بالا ببرند و تا می‌شود پول تزریق کنند تا پروژه‌ها به سرعت آغاز به کار کنند. نمی‌توانند منتظر باشند روزی که سونامی آمد، بگویند خانه را تخته بزنید، سونامی شما را خواهد برد. از امروز باید به فکر پیشگیری بود.
دو راهکار دیگر این است که با قیمت خیلی‌خیلی پایین، مفت‌فروشی کنیم و به کشورهایی که مقررات زیست‌محیطی اجازه می‌دهد، این نفت کوره را بفروشیم. راه دوم اینکه تا می‌توانیم مخزن بسازیم و در مخزن نگهداری کنیم به امید اینکه چند سال بعد بازار به تعادل برسد. سال اولی که این اتفاق می‌افتد، درصدی از کشتی‌ها اسکرابر را نصب خواهند کرد و بازار نفت کوره با کیفیت پایین در سال اول کوچک‌تر است، اما به مرور بزرگ‌تر می‌شود. بنابراین مهم این است که تصمیم‌گیران بخش پالایشگاهی، این را اولویت اول کاری‌شان بگذارند که تا دو سال آینده با ٣٠٠، ٤٠٠ هزار بشکه نفت کوره چه خواهند کرد.
ذخیره‌سازی مشکل زیست‌محیطی خاصی نخواهد داشت؟
خیر، امروز هم مخازن زیادی در پالایشگاه‌ها و ترمینال‌ها و مناطق آزاد تجاری مثل عسلویه و پارس٢ داریم که نفت کوره و بقیه فراورده‌ها را برای مدت کوتاه‌تر از زمان تولید تا استفاده کشتی‌ها ذخیره می‌کنند.
در دیدارهایی که با مسئولان داشتید، وقتی دراین‌باره هشدار دادید، چه شد؟
وقتی با بعضی از مسئولان و کسانی که به‌نوعی تأثیرگذار و تصمیم‌گیر در بازار هستند، موضوع را مطرح کردیم، بعضی‌ها اظهار بی‌اطلاعی یا کم‌اطلاعی کردند و بعضی‌ها گفتند این موضوع حل خواهد شد. یکی از واکنش‌ها این است که صبر کنیم اتفاق بیفتد تا ببینیم چه می‌شود کرد. این واقعا اشتباه بزرگی است که در این کار می‌شود انجام داد. با دوستان بازاریابی شرکت نفت که صحبت می‌کردیم، به‌خوبی به موضوع آگاهی داشتند، اما آنها کسانی نیستند که می‌توانند این مشکل را حل کنند. حل‌کننده مشکل بخش پالایشی، شرکت نفت و وزارت نفت و بخش دولتی و خصوصی مدیریت لجستیک یا ذخیره‌سازی و انتقال نفت کوره است که اینها بعضا بی‌اطلاع یا کم‌اطلاع بودند.
