بیشترین کاهش تولید یک دهه گذشته در بخش خدمات/ تحریم و کرونا؛ متهمان اصلی

اقتصاد آنلاین - علی کریمی؛ طی چند سال اخیر کشور شرایط ویژه‌ای را سپری می‌کند؛ ویژه از آن جهت که کشور و به طور مشخص اقتصاد ایران به طور همزمان تحت تأثیر عواملی قرار گرفته‌است که هر کدام از این عوامل خود به تنهایی می‌تواند زمینه‌ساز یک بحران تمام عیار باشد. درآمدهای نفتی با کاهش قیمت نفت و همچنین سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی به پایین‌ترین میزان خود رسیده‌است. افزایش بی‌سابقه کسری بودجه، انباشت حجم بالای نقدینگی طی دو دهه اخیر و بی‌ثباتی فضای اقتصاد کلان (افزایش نرخ ارز، جهش قیمت‌ها در همه بازارها و... ) همگی در یک زمان پیکره نحیف اقتصاد ایران را نشانه گرفته‌است. در این میان، شیوع بیماری کرونا نیز منجر به تشدید این مشکلات شده است.

انتشار اطلاعات تولید ناخالص داخلی کشور از سوی مرکز آمار حاکی از این است که اقتصاد ایران در اولین فصل از سال 1399 بیش از 3.5 درصد در مقایسه با سال گذشته کوچک‌تر شده‌است. این در حالی است که سال گذشته نیز اقتصاد کشور شرایط نامناسبی را پشت سر گذاشته‌بود و نشان می‌دهد تولید کشور در چه شرایط بحرانی به سر می‌برد؛ مقایسه تولید ناخالص داخلی در فصل بهار امسال و سال 1397 نشان می‌دهد بیش از 13 درصد از اقتصاد ایران آب رفته‌است. نمودار زیر تولید ناخالص داخلی با احتساب بخش نفت در فصل بهار را از سال 1391 نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است مجموع تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت ثابت سال 1390 در فصل بهار برابر با 165.5 هزار میلیارد تومان بوده‌است که این رقم در فصل بهار سال 1397 به بیش از 190 هزار میلیارد تومان رسیده‌بود. بنابراین به وضوح می‌توان کوچک شدن اقتصاد ایران را با این اعداد و ارقام مشاهده کرد. اگر بخش نفت را در نظر نگیریم نیز شرایط مشابهی بر تولید کشور حاکم است. تولید ناخالص داخلی با قیمت‌های ثابت سال 1390 بدون احتساب بخش نفت در فصل بهار امسال برابر با 144.5 هزار میلیارد تومان گزارش شده‌است که نسبت به سال گذشته با کاهش 1.74 درصد مواجه بوده‌است. نمودار زیر تولید ناخالص داخلی بدون احتساب بخش نفت به قیمت ثابت سال 1390 را برای فصل بهار نشان می‌دهد:

با توجه به آمار منتشر شده تولید ناخالص داخلی بدون بخش نفت به قیمت‌های ثابت در فصل بهار سال 1397 برابر با 148.6 هزار میلیارد تومان بوده‌است. بنابراین می‌توان مشاهده کرد اقتصاد ایران طی دو سال گذشته به شدت آسیب دیده‌است. اما پرسش اساسی این است که در این مدت کدام بخش‌ها بیش‌ترین آسیب را متحمل شده‌اند. برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید بدانیم که کدام یک از بخش‌های اقتصادی، بیش‌ترین تولید را برای اقتصاد ایران به همراه دارند. با توجه به آمار مربوط به فصل بهار امسال، بخش خدمات بیش از 53 درصد اقتصاد ایران را تشکیل داده‌است. پس از آن بخش‌های صنعت و نفت با 14 و 13 درصد، بالاترین تولید را برای اقتصاد به همراه داشته‌اند. نمودار زیر ساختار تولید کشور را در فصل بهار نشان می‌دهد:

اکنون با توجه به اینکه ساختار تولید اقتصاد ایران را می‌دانیم، میزان تغییرات تولید بخش‌های مختلف در فصل بهار امسال را بررسی می‌کنیم. بیش‌ترین کاهش مربوط به بخش نفت است که میزان تولید آن در فصل بهار نسبت به بهار سال گذشته بیش از 14.3 درصد کاهش یافته‌است. این بخش از اقتصاد طی دو سال اخیر تحت تأثیر بازگشت تحریم‌های اقتصادی به شدت آسیب دیده‌است؛ به‌گونه‌ای که تولید این بخش نسبت به فصل بهار سال 1397 در حدود 50 درصد کاهش یافته‌است و ارزش‌‎افزوده آن به کم‌ترین میزان در یک دهه گذشته‌ رسیده‌است. نمودار زیر ارزش‌افزوده بخش نفت در فصل بهار به قیمت‌های ثابت سال 1390 را نشان می‌دهد:

پس از بخش نفت، بخش خدمات که 53 درصد از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد، 3.5 درصد نسبت به سال گذشته با کاهش مواجه بوده‌است. این میزان کاهش در بخش خدمات طی یک دهه گذشته بی‌سابقه است. یافتن دلیل کاهش تولید این بخش کلیدی اقتصاد ایران کار دشواری نیست و آن مربوط به شیوع بیماری کرونا است. با شیوع این بیماری از زمستان سال گذشته، بسیاری از فعالیت‌های این بخش همچون گردشگری و رستوران تحت تأثیر این بیماری آسیب‌ دیده‌اند و در نتیجه با کاهش تولید همراه بودند. نمودار زیر تغییرات ارزش افزوده بخش خدمات به قیمت ثابت سال 1390 را در فصل بهار نشان می‌دهد:

پس از بررسی تغییرات دو بخش کلیدی اقتصاد، نمودار زیر تغییرات تولید بخش‌های مختلف را در فصل بهار نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد:

بنابراین از میان بخش‌های مختلف اقتصادی، چهار بخش در فصل بهار با کاهش تولید همراه بودند و در نتیجه موجب کوچک‌تر شدن اقتصاد ایران به میزان 3.5 درصد در فصل بهار شده‌اند. در این میان کاهش تولید بخش نفت و خدمات به ترتیب با اثرگذاری 51 و 46 درصدی، بالاترین اثر را در کاهش تولید اقتصاد ایران را داشته‌اند. نمودار زیر میزان اثرگذاری بخش‌های مختلف اقتصاد را در کاهش تولید ناخالص داخلی در فصل بهار نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است در مجموع 97 درصد از کاهش تولید ناخالص داخلی کشور در فصل بهار مربوط به کاهش تولید دو بخش نفت و خدمات می‌باشد؛ به بیان‌دیگر، دو متهم اصلی کوچک شدن اقتصاد ایران را می‌توان تحریم‌های اقتصادی و شیوع بیماری کرونا دانست.