شکاف تورمی دهک‌های درآمدی به بیش‌ترین میزان خود رسید/ نگرانی از شروع موج جدید تورمی در کشور

اقتصاد آنلاین- علی کریمی؛ طی سه سال اخیر هزینه‌های زندگی به دلیل تورم بالای شکل‌گرفته در اقتصاد، افزایش یافته و سطح زندگی خانوارها متاثر از این شرایط به شدت کاهش یافته‌است. آنچه که باید توجه داشت این است که خانوارها بسته به اینکه در کدام گروه درآمدی قرار دارند، افزایش هزینه‌های متفاوتی را تجربه‌ می‌کنند. به بیان دیگر، افزایش هزینه‌ها در شرایط تورمی در گروه‌های مختلف درآمدی متفاوت است که در گزارش ماه گذشته به این موضوع پرداختیم. (گزارش مربوط به ماه گذشته را اینجا بخوانید) با توجه به این موضوع، دغدغه اصلی کارشناسان در شرایط تورمی، گروه‌های با درآمدی پایین می‌باشند که بیش‌ترین آسیب در شرایط تورمی متوجه این گروه است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، در مرداد ماه امسال پایین‌ترین دهک درآمدی (دهک اول) با افزایش 3.38 درصدی هزینه‌ها مواجه بوده‌است. این در حالی است که هزینه‌های بالاترین دهک درآمدی (دهک دهم) در این ماه 4.49 درصد افزایش یافته‌است که نشان می‌دهد در ماه‌گذشته خانوارها با درآمد بالاتر، افزایش هزینه بیش‌تری را نسبت به گروه‌های کم درآمد تجربه کرده‌است.

نمودار زیر تورم ماهانه خانوار به تفکیک گروه‌های درآمدی را از ابتدای امسال نشان می‌دهد:

با توجه به نمودار بالا، هرچند در مرداد تمامی گروه‌های درآمدی تورم پایین‌تری را نسبت به تیرماه که با یک جهش تورمی روبرو بودیم، تجربه کرده‌اند، اما تورم ثبت شده در این ماه، بالاترین تورم ماهانه پس از تیر ماه در سال 1399 بوده‌است. لذا هرچند که در این ماه از شدت افزایش قیمتها کاسته‌ شده‌است، اما همچنان تورم در سطح بالایی قرار دارد. همچنین در این ماه سه دهک بالای درآمدی، تورم بالاتری را نسبت به سه دهک پایین درآمدی تجربه کرده‌اند. به بیان دیگر، هزینه‌های زندگی گروه‌های با سطح درآمدی بالا، نسبت به دهک‌های پایین درآمدی افزایش بیش‌تری یافته‌است.

بررسی روند تورم سالیانه منتهی به مرداد ماه نشان می‌دهد که تورم دهک دهم درآمدی (بالاتری سطح درآمدی) به 28.8 درصد رسیده‌است. در نقطه مقابل، تورم سالیانه برای دهک اول درآمدی (پایین‌ترین سطح درآمدی) در پایان مرداد ماه برابر با 23.43 درصد بود‌ه‌است. در نتیجه شکاف تورمی میان دو دهک بالایی و پایینی توزیع درآمدی به 5.37 درصد رسیده‌ که بیش‌ترین شکاف تورمی طی چندین سال اخیر است.

نمودار زیر تورم سالیانه دو دهک بالایی و پایینی درآمدی را از سال 1397نشان می‌دهد:

هرچند که نمودار فوق نشان می‌دهد در دو سال و نیم اخیر خانوارهای با سطح درآمد بالا تورم سالیانه بیش‌تری را تجربه‌کرده‌اند، اما همواره باید این موضوع را درنظر داشت که دغدغه این دو گروه‌ درآمدی متفاوت است. برای اینکه تصویر واضحی از اثرگذاری تورم بر گروه‌های مختلف درآمدی در ذهن داشته‌باشیم، باید همواره به دو نکته توجه داشت:

1. خانوار با درآمدهای بالا، دارایی‎‌هایی همچون مسکن دارند که در شرایط تورمی ارزش آن‌ها نیز حداقل به میزان تورم افزایش می‌یابد؛ در نتیجه افزایش سطح هزینه زندگی این گروه از خانوار هرگز به معنا کاهش سطح رفاهی و ثروت آن‌ها نیست. حتی شرایط تورمی موجب می‌شود که ارزش دارایی‌های آن‌ها به شدت افزایش یابد. در نقطه مقابل منبع درآمدی دهک‌های پایین ناشی از دستمزد می‌باشد که هرگز نمی‌توان انتظار داشت که این درآمد متناظر با سطح تورم افزایش یابد.
2. سطح دغدغه گروه‌های درآمدی پایین و بالای درآمدی کاملاً متفاوت است. به بیان دیگر، بخش بزرگی از هزینه‌های خانوار با سطح درآمدی پایین مربوط به نیازهای اولیه زندگی همچون خوراکی‌ها می‌باشد. در نتیجه افزایش هزینه‌ها در این گروه موجب می‌شود که این گروه از خانوارها در تهیه حداقل‌های زندگی با مشکل روبرو شوند. این در حالی است که گروه‌های درآمدی بالا، سطح دغدغه متقاوتی دارند و بخش قابل ملاحظه‌ای از هزینه‌های این گروه مربوط به کالاها و خدماتی است که افزایش رفاه بیش‌تری را به همراه خواهد داشت.

برای درک این موضوع نمودار زیر، وزن و اهمیت گروه‌های‌ کالایی مختلف را در سبد هزینه‌ای دهک‌های مختلف درآمدی نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است هزینه مربوط به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 43.3 درصد هزینه خانوار مربوط به دهک اول درآمدی را شامل می‌شود. این در حالی است که این عدد برای بالاترین گروه درآمدی برابر با 17.22 درصد می‌باشد. بنابراین می‌توان مشاهده کرد که افزایش تورم در گروه‌های درآمدی مختلف آثار و نتایج متفاوتی را به همراه دارد؛ تورم در گروه‎‌های درآمدی بالا هزینه رفاهی خانوار را افزایش می‌دهد و در نقطه مقابل افزایش تورم، هزینه‌های معیشت برای دهک‌های پایین درآمدی را تحت تأثیر قرار می‎‌دهد.

نکته نگران‌کننده دیگر این است که هرچند تورم سالانه برای گروه‌های درآمدی مختلف در این ماه کاهشی بوده‌است اما کاهش در تورم سالانه در مرداد ماه به کم‌ترین میزان خود از شهریور 1397 رسیده‌است.

نمودار زیر تغییرات تورم سالانه را به تفکیک ماه برای دو دهک درآمدی اول و دهم نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است میزان کاهش تورم سالانه در مرداد ماه برای دهک اول و دهم درآمدی به ترتیب برابر با 0.76 و 0.09 درصد بوده‌است که کم‌ترین میزان در کاهش تورم سالانه طی یک سال اخیر بوده‌‌است. همانگونه در گزارش هفته پیش بدان اشاره شد ( این گزارش را در اینجا بخوانید) بیم آن می‌روند که ادامه روند موجود آغاز موج جدیدی از افزایش قیمت‌ها باشد. موضوعی که بر شدت نگرانی می‌افزاید این است که شروع موج جدیدی از افزایش قیمت‌ها به فاصله کوتاهی از موج تورمی قبلی در سال 1397 می‌تواند آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی را به ویژه در دهک‌های پایین درآمدی دو چندان کند. در چنین شرایطی سیاست‌گذار باید توجه داشته باشد که جلوگیری از انتشار قیمت‌ها و یا اعمال سیاست سرکوب قیمتی در بازارهای مختلف راه حل مناسبی برای این شرایط نیست و باید عامل شکل‌گیری تورم که همان افزایش بی رویه نقدینگی در کشور است، کنترل شود.