دست‌های پنهان برای حفظ کارچاق‌کن‌ها
در دنیایی که همه کارها ماشینی شده و هر درخواستی با فشاردادن یک دکمه به مرحله اجرا درمی‌آید، هنوز هم فعالان اقتصادی ناگزیرند بخشی از استعلام‌های مورد نیاز خود برای انجام فعالیت‌های مرتبط با کسب‌وکارشان را به صورت دستی انجام دهند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، آنها که در سامانه‌های متنوع دستگاه‌های دولتی درخواست خود را ثبت کرده‌اند، گاهی باید پوشه‌ای کاغذی زیر بغل بزنند و دنبال دلیل پاسخ‌ندادن به استعلامشان، آواره این ساختمان و آن ساختمان شوند. در جریان تلاش افراد برای دریافت پاسخ استعلام‌های خود به صورت دستی، گاهی زمینه‌هایی برای بروز فساد فراهم می‌شود؛ به این مفهوم که گروه‌های کارچاق‌کنی شکل می‌گیرند تا سرعت انجام کارها را برای فعالان اقتصادی بیشتر کنند. در چنین شرایطی، فردی که نگران زیان اقتصادی خود است، ناگزیر می‌شود به خواست این کارتلها تن دهد. بااین‌حال، بروز فساد فقط در پاسخ‌دادن به استعلام‌های دستی خلاصه نمی‌شود و حتی طراحی پیچیده سیستم‌های الکترونیکی نیز می‌تواند به ظهور کارچاق‌کن‌ها کمک کند. یک منبع مطلع که نخواست نامش فاش شود، سامانه ثبت شرکت‌ها را یکی از سامانه‌های پیچیده‌ای معرفی می‌کند که احتمالا هدف طراحان از پیچیدگی سایت، حذف‌نشدن کارچاق‌کن‌ها بوده است. برای ترخیص یک کالا یا راه‌اندازی کسب‌وکار جدید، گاهی نیاز به استعلام‌های متعدد از چند وزارتخانه است. هریک از این وزارتخانه‌ها درگاه مخصوص به خود را دارند و ارتباط‌نداشتن این درگاه‌ها با یکدیگر، برای فعالان اقتصادی که نیاز به استعلام‌هایی متعدد دارند، روندی فرسایشی را ایجاد می‌کند و همه کارشناسان، الکترونیکی‌شدن فرایند ارائه درخواست‌ها و استعلام‌ها را راهکاری برای جلوگیری از بروز فساد معرفی می‌کنند. بااین‌حال، یک منبع مطلع که نخواست نامش فاش شود، به این نکته اشاره می‌کند که گاهی سیستم‌های الکترونیکی به‌قدری پیچیده طراحی می‌شوند که اساسا کارچاق‌کن‌های منشأ بروز فساد، از چرخه کار حذف نشوند. این منبع مطلع می‌گوید: وقتی کارها پیچیده شود، سروکله عده‌ای کارچاق‌کن پیدا می‌شود. با توسعه سیستم‌های الکترونیکی نیز این اتفاق افتاده است. او در تشریح سخن خود عنوان می‌کند: سایت سازمان ثبت شرکت‌ها، از سیستم‌های پیچیده است. شما یک تغییرات ساده روی سایت سازمان ثبت شرکت‌ها نمی‌توانید انجام دهید. با وجود اینکه فرایند الکترونیکی است، اما سایت به‌قدری پیچیده است که ناگزیر هستید به یکی از دفاتر کارچاق‌کنی مراجعه کنید. این مسئله‌ای است که شرکت‌ها هرساله با آن مواجه هستند. این منبع مطلع ادامه می‌دهد: سیستم را جوری طراحی کرده‌اند که کارچاق‌کن‌ها حذف نشوند. ممکن است معاون قوه قضائیه یا معاون رئیس‌جمهور یا وزیر مربوطه دیدگاهش این نباشد، ولی سیستم‌های الکترونیک جوری طراحی شده است که عملا باید سراغ کارچاق‌کن‌ها بروید. این در حالی است که در بحث‌های الکترونیک، ساده‌سازی و دردسترس‌بودن اهمیت بسیاری دارد. باید هر فرد بتواند پشت میز کارش کارهای خود را انجام دهد.
پنجره واحد، راه‌حل مشکلات
پیچیده‌بودن سیستم‌های الکترونیکی که فعالان اقتصادی را ناگزیر به توسل به کارچاق‌کن‌ها می‌کند از یک سو و نیاز به استعلام‌های متعدد برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای مختلف از سوی دیگر برای فعالان اقتصادی مشکل ایجاد می‌کند، اما راه نجات چیست؟ جمشید عدالتیان، عضو اتاق بازرگانی دراین‌باره عنوان می‌کند: زمان ترخیص کالا برخی استعلام‌ها دستی انجام می‌شود. بنا بود پنجره واحد تشکیل شود تا از طریق آن، تمام استعلام‌ها یکپارچه انجام شود. او اضافه می‌کند: گاهی انجام دستی کارها مثل نمونه‌برداری از کالاهای وارداتی اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را به سمت الکترونیکی‌شدن برد؛ به‌ویژه درباره برخی کالاهای صنعتی، غذا، دارو و دام زنده این روند وجود دارد، اما برای مواردی که نیاز به نمونه‌برداری ندارد، مثل واردات خطوط تولید، می‌توان کارها را به صورت الکترونیک انجام داد. به گفته عدالتیان، سیستم یکپارچه در حال شکل‌گیری است. دژپسند، وزیر اقتصاد، نیز در سخنان خود با عنوان «اقتصاد هوشمند» به آن اشاره کرده و قرار است از طریق این پنجره واحد، بیشتر کارهای دولتی مثل پرداخت مالیات و... پیگیری شود. از آنجا که دستگاه‌های مختلف سامانه‌های مختلفی برای انجام کارها دارند، اگر همه اینها یک پنجره بشود، کارها خیلی راحت‌تر انجام خواهد شد.
یدک‌کشیدن نام ثبت درخواست الکترونیک
ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران، فعال اقتصادی دیگری است که درباره مشکلات کسب‌وکار خود در زمان دریافت استعلام‌های متعدد سخن می‌گوید. به گفته او در زمان ثبت درخواست احداث یک مزرعه پرورش میگو، به‌ظاهر همه‌چیز به صورت الکترونیکی ثبت می‌شود؛ اما بعد از قرار‌دادن تمام مدارک در سایت، متقاضی باید پرونده خود را زیر بغلش بزند و سراغ واحدهای مختلف برای پیگیری درخواستش برود؛ یعنی با وجود الکترونیکی‌بودن درخواست‌ها، باز هم افراد نیاز به حضور در محل دارند. قاسمی به این پرسش که آیا مراجعه حضوری زمینه بروز فساد و پرداخت رشوه را فراهم می‌کند؟ این‌گونه پاسخ می‌دهد: همه را با یک چوب نمی‌شود راند. بسته به کار، پیشنهاد رشوه متفاوت است. گاهی کار مراجعه‌‌کننده یک عمل ساده مثل تمدید پروانه است. حتی اگر کارشناس تقاضای رشوه کند؛ چون کار ساده است، کسی زیر بار نمی‌رود؛ ولی طبیعتا برای برخی کارهایی که رانت در آن وجود دارد، احتمال دریافت رشوه هم وجود دارد. او ادامه می‌دهد: هر جایی که رانت وجود دارد و توزیع می‌شود، امکان فساد در آن هست. اگر ملاقات آدم‌ها به حداقل برسد و کارها الکترونیکی شود، 80 تا 85 درصد این قبیل فسادها از بین می‌رود.
زیان 10 تا 30 میلیون تومانی ناشی از استعلام‌های دستی
صدرالدین نیاورانی، نایب‌رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار، نیز درباره استعلام‌های دستی عنوان می‌کند: در حوزه فعالیت من، استعلام‌های مربوط به استاندارد و حفظ نباتات دستی انجام می‌شود؛ اما کارها در گمرک به صورت الکترونیک پیگیری می‌شود.
به اعتقاد او استعلام‌های دستی روند ترخیص کالا از گمرک را کند می‌کند و این مسئله باعث فاسد‌شدن کالا و خسارتی بین 10 تا 30 میلیون تومان برای میوه‌های صادراتی می‌شود. نیاورانی می‌گوید: گاهی با وجود آنکه گمرک 24ساعته فعال است؛ اما مأمور قرنطینه ساعات خاصی در محل حضور دارد که این مسئله باعث طولانی‌شدن فرایند ترخیص کالا می‌شود. از‌آنجا‌که کالا فاسد‌شدنی است، واسطه‌هایی به وجود می‌آیند که به صورت حق‌العمل کاری فعالیت می‌کنند و ممکن است برای انجام کار، هزینه‌هایی را به افراد تحمیل کنند. او تأکید می‌کند: ما درخواست کردیم که استعلام‌های دستی هم به صورت الکترونیک انجام شود و گفتند که قرار است کارها به صورت سیستمی انجام شود؛ ولی هنوز این وعده عملی نشده است.
بخش‌نامه‌هایی که سامانه‌های الکترونیک را بی‌اثر کرد
بخش صنعت از آن بخش‌هایی است که همه فعالیت‌هایش در قالب سامانه بهین‌یاب ساماندهی شده است. محمد‌رضا مرتضوی، رئیس خانه صنعت و معدن تهران این سامانه را عامل کاهش زمینه‌های بروز فساد معرفی می‌کند. البته او به این نکته اشاره دارد که بخش‌نامه‌های متعدد و پیاپی وزارت صمت و تغییر قوانین، سامانه‌های الکترونیک را گاهی بی‌اثر می‌کند و افراد ناگزیرند برای انجام کارهای خود باز هم به همان سیستم دستی متوسل شوند. مرتضوی می‌گوید: گاهی استعلامی که به سیستم بهین‌یاب می‌آید، ممکن است محیط زیست پاسخ ندهد یا به استعلام دیر پاسخ بدهد؛ بنابراین افراد ناگزیرند به این سازمان برای پیگیری دلایل تأخیر در پاسخ‌گویی مراجعه کنند.او تأکید می‌کند: هرچه ایستگاه‌های بیشتری برای کارهای جاری دستگاه‌های مختلف ایجاد کنیم، روند انجام کارها کندتر می‌شود. همیشه توصیه ما این بوده است که با کمک انجمن‌ها و مشاوره اتاق و خانه‌های صنعت و معدن، ایست‌های بازرسی را به حداقل برسانیم؛ اما این چالشی است که ما دائما با آن دست به گریبان هستیم و به ازای یک قدمی که جلو می‌رویم، دو قدم عقب می‌آییم. رئیس خانه صنعت و معدن بیان می‌کند: هرچه فرایندها پیچیده‌تر باشند، امکان بروز فساد بیشتر است. هر جایی که ما یک ایستگاه اضافی ایجاد کنیم که این ایستگاه اضافی، نقشی در بهبود فرایند کسب‌وکار نداشته باشد، این مسئله ایجاد ایستایی می‌کند و در آن نقطه ایستایی، فساد ایجاد می‌شود. رهبری هم در صحبت‌های اخیر خود از این مسئله به‌عنوان فرایندهای تخریبی فضای کسب‌وکار یاد کردند. قطعا این رفتارها سبب می‌شود فضای کسب‌وکار تخریب شود. او اضافه می‌کند: اگر هر کار کوچکی منوط به اخذ مجوزهای خاص شود، فساد ایجاد می‌شود. اقتصاد مثل یک رودخانه است؛ جریانی است که باید جلوی آن باز باشد و دائما این حرکت با یک پایداری ادامه یابد و شریان‌های اقتصادی باز باشند. هر جایی که جلوی شریان‌ها را بگیرید، در نقطه ایستایی فساد و کندی ایجاد می‌شود. این یک اصل است. شاهد مثال این گفته هم مشکلات بروز‌یافته در توزیع کاغذ روزنامه است.
