هنر-صنعت مهجور فرش دستباف / اشتغالزایی بی‌دردسری که با بی‌مهری دولت عقب رانده می‌شود

اقتصادآنلاین - محبوبه فکوری؛ تار و پودش را با عشق می‌بافند و هر کجا که نقش بر زمین می‌شود، اصالت دیرینه یک ملت را به رخ می‌کشد. هنر-صنعتی که مرزهای جغرافیایی را سال‌ها است علیرغم همه تنش‌های سیاسی و اقتصادی پشت سر گذاشته و زینت‌بخش موزه‌ها، کاخ‌ها و دفاتر روسای جمهور قدرتمندترین کشورهای دنیا می‌شود؛ اما حالا به دلیل برخی سیاستگذاری‌های اشتباه گذشته، این دیوار داخلی است که به دورش کشیده شده و اجازه عبورش را به مرزهای دست‌نیافتنی سیاست نمی‌دهد.

صده‌های متوالی است که نام فرش دستباف در دنیا با نام ایران گره خورده و بافندگان ایرانی که از سر ذوق و طبع لطیف پای دارهای قالی می‌نشینند و گره به گره، داستانی از طرح‌های نقش بسته بر ذهن طراحان ایرانی را روایت می‌کنند، سرآمد این حوزه در دنیا شده‌اند؛ حال آنکه برخی مسئولان دولتی، بی‌توجه به ظرافت فرش دستباف ایرانی، تار و پودش را لگد کرده‌اند و با اتخاذ سیاست‌های غلط، راه را بر نقش‌آفرینی آن در بازارهای جهانی بسته‌اند.

آنگونه که آمارهای رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد، صادرات فرش دستباف ایرانی در 5 ماهه نخست سال جاری، به حدود 18.6 میلیارد دلار رسیده و بسیاری از صادرکنندگان با بیم نسبت به سیاست‌های رفع تعهد ارزی، حرفه صادراتی خود را رها کرده و خانه‌نشین شده‌اند؛ چراکه قرار نیست به بهای زحمتی که برای رساندن فرش دستباف ایرانی به بازارهای جهانی به جان می‌خرند، پشت میله‌های زندان باشند و به دلیل قوانین سخت و دست و پاگیر دولتی، امکان بازگشت ارز حاصل از صادرات در موعد تعیین شده را نداشته باشند.

همین یک ابلاغیه برای فعالان در این حوزه کافی بود تا دست از صادرات بکشند و عطایش را به لقایش ببخشند؛ چراکه بسیاری از آنها سال‌های سال است که به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌ها، مجبور به فروش کالاهای خود به صورت امانی هستند و بعد از یک وقفه کوتاه، مجدد کالای صادراتی‌شان در فهرست اقلام اعلام شده از سوی ایالات متحده آمریکا برای تحریم ایران ذکر شده است.

واقعیت آن است که آمریکا با درک صحیح از موقعیت و جایگاه هنر-صنعت فرش دستباف ایرانی در عرصه ارزآوری، اشتغالزایی و توجه به مناطق کمتربرخوردار کشور، یکی از کالاهایی را همواره تحت تحریم‌های خود قرار داده که علاوه بر سر و کار داشتن با ضعیف‌ترین اقشار جامعه به عنوان تولیدکنندگان آن، می‌تواند در دوره‌های مضیقه ارزی، برای کشور گره‌گشا باشد و ارز ناشی از صادرات آن، به داد بسیاری از تولیدکنندگان و صنعتگران در حوزه‌های دیگر برسد؛ ضمن اینکه هزینه اشتغالزایی در این صنعت بسیار کم بوده و دولت می‌توانسته با کمترین هزینه، نان بسیاری از خانوارهای ایرانی را تامین نماید.

اما گویا، سیاستگذاران ایرانی هم با تحریم‌کنندگان هم‌نوا شده و تلاش کرده‌اند که در مسیر تحریم‌های ظالمانه آمریکا به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان فرش دستباف از ایران، گام بردارند؛ هر چند در یکی دو سال گذشته باز هم تلاش شد تا با اتخاذ برخی از سیاست‌ها از سوی متولی فرش دستباف کشور، این آسیب‌ها به حداقل برسد؛ اما تصمیم‌گیران در سایر دستگاهها از جمله بانک مرکزی، به دلیل نداشتن درک صحیح از این بخش اقتصاد ایران، ضربات خود را مهلک‌تر و محکم‌تر بر پیکره نحیف این هنر-صنعت اصیل ایرانی وارد آوردند.

حالا طولانی شدن فرآیند تحریم در صنعت فرش دستباف ایران سبب شده تا بسیاری از کشورهای رقیب وارد حوزه صادرات فرش دستباف شوند، هر چند که هنوز هم، دنیا نام فرش دستباف را به ایران گره زده است و این کالا جایگاه و ارج و قرب خود را در بازارهای جهانی دارد.

در این میان حضور کمرنگ فرش‌های ایرانی از یک سو و مشکلاتی که دولت برای آن دسته از صادرکنندگانی که برای حضور در نمایشگاههای بین‌المللی که محلی برای فروش و بازاریابی برای صادرات هر چه بیشتر فرش دستباف است، ایجاد نموده سبب شده تا این کالا از مسیر اصلی خود که خودنمایی در بازارهای صادراتی است منحرف شود و حتی در ذهن نسل‌های جدید کشورهای مختلف دنیا نیز رنگ ببازد.

اینجا است که به نظر می‌رسد در دولت سیزدهم که یکی از دستورکارهای جدی خود را رونق صادرات غیرنفتی قرار داده، باید یکی از محورهای اصلی، توجه جدی به صادرات فرش دستباف و حل معضلات پیش روی تولیدکنندگان و صادرکنندگان باشد تا بلکه بتوان باز هم بازارهای صادراتی را احیا کرد و ارزآوری شایسته توجه را از سوی صادرکنندگان این کالا شاهد بود.

کمتر کسی صادرات یک میلیارد دلاری فرش دستباف ایران آن هم در دورانی که صادرات غیرنفتی از اعداد و ارقام پایینی برخوردار بود را از یاد برده است؛ همان هنر- صنعت اصیلی که می‌توانست سالانه بخش عمده‎‌ای از نیازهای ارزی کشور را تامین کند و صادرکنندگان پرتلاش آن، در قبال صادراتی که به کشورهای دیگر دنیا و به خصوص ایالات متحده آمریکا داشتند، نام و فرهنگ ایرانی را هم در کنار یک کالای ارزشمند صادر می‌کردند و اینجا بود که همه به جای اینکه ایرانی‌ها را مردمانی خشن بدانند، هنر و ظرافت و اصالت آنها را تحسین می‌کردند.

حالا داستان هر چه که باشد، فعالان این عرصه بر این باورند که اگرچه تجارت فرش، کاملا دست بخش‌خصوصی  است؛ اما دولت با بی‌توجهی، موانع ریز و درشتی را پیش‌پای صادرات فرش دستباف ایران می‌گذارد که مهمترین آن، شیوه رفع تعهد ارزی است. به زعم آنها، اکنون رفع تعهد ارزی به مانع بزرگی برای صادرات فرش دستباف ایران تبدیل شده، در حالی که رقم کل صادرات فرش به همین دلیل بسیار ناچیز شده است؛ اما اصرار دولت بر روی بازگشت ارز صادرات فرش و رفع تعهد ارزی صادرکنندگان آن باعث شده که تجار فرش روزهای سختی را سپری کنند و حتی از ادامه همین تجارت اندک نیز مایوس شوند.

به همین دلیل است که اکنون، حذف رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دستباف، مطالبه جدی تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف و فعالان اقتصادی این حوزه است که به گفته مقامات مسئول صنفی، حتی در این رابطه نیز نامه‌نگاری‌هایی را با مقامات دولت انجام و درخواست شده تا این شیوه‌نامه برای تجار و بازرگانان فرش حذف شود.

آنها بر این باورند که در صورت عدم موافقت دولت با حذف رفع تعهد ارزی، درخواست این است که مدت زمان رفع این تعهد برای صادرکنندگان فرش طولانی‌تر شود تا بازرگانان این کالای صادراتی سنتی بتوانند تعهدات خود را ایفا کنند؛ چراکه در حال حاضر، رفع تعهد ارزی برای صادرات فرش، تهدید جدی برای اشتغال در صنعت فرش دستباف کشور است و در حالی که نزدیک به دو میلیون نفر در این حوزه به کسب ‌و‌ کار مشغول هستند، این شیوه‌نامه باعث شده که تجار فرش فعالیت در بازارهای صادراتی را کمرنگ کنند و تولید و به تبع آن خرید فرش در بازار داخل تحت تاثیر قرار گیرد.

به هر حال، تسهیل مساله رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان فرش دستباف می‌تواند به بهبود صادرات و افزایش ارزآوری منجر شود و حتی خواسته دولت برای بازگشت ارز صادراتی به چرخه اقتصاد نیز میسر شود.

اقتصاد آنلاین در روزهای آینده در قالب یک پرونده ویژه، به موضوع تولید و صادرات فرش دستباف و چالش‌های پیش روی این هنر-صنعت ارزآور ایرانی خواهد پرداخت و تلاش خواهد کرد تا در ابعاد گوناگون بتوان مسائل و مشکلات مبتلابه این صنعت را مورد بررسی قرار داد.