تورم و دلار به کمک شاخص صادرات آمدند

مهم‌ترین علت رشد این شاخص را می‌توان به افزایش نرخ ارز در ماه پایانی تابستان امسال نسبت داد. بنابراین اگرچه در ماه گذشته حجم صادرات در حوزه غیر‌نفتی با افت مواجه بوده، اما افزایش نرخ دلار در بازار داخلی، در مقیاس اسمی به افزایش ارزش صادرات کمک کرده است. آخرین گزارش بانک مرکزی از شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی نشان می‌دهد در حالی این شاخص در شهریور سال‌جاری رشد ماهانه ۷/ ۳ درصدی را تجربه کرده که در ۵ ماه نخست سال‌جاری تنها ۵/ ۰ درصد رشد داشت. به‌عبارت دیگر، شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی در ماه یاد شده بیش از ۷ برابر ۵ ماه قبل از آن، رشد داشته است.

در مجموع، رشد این شاخص را می‌توان به دو عامل، تورم داخلی و نرخ برابری دلار-ریال نسبت داد. از آنجا که شاخص قیمت کل اقتصاد در ماه‌های اخیر پرش قابل‌توجهی نداشته، مهم‌ترین دلیل افزایش شاخص کالاها و خدمات صادراتی را می‌توان به افزایش نرخ دلار در ماه گذشته نسبت داد. به گزارش دنیای اقتصاد، شاخص تورم کالاها و خدمات صادراتی در حالی افزایش یافته که ارزش کالاها و خدمات صادراتی در نیمه ابتدایی سال‌جاری افت کرده بود. ارزش کالاها و خدمات صادراتی بر حسب دلار و شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی بعد از تبدیل دلار به ریال محاسبه می‌شوند. بنابراین، اگر چه در ماه گذشته ارزش کالاهای صادراتی با افت مواجه بوده، اما افزایش نرخ دلار، در مقیاس اسمی به افزایش ارزش صادرات کشور کمک می‌کند. به‌علاوه در مقیاس سالانه، در حالی شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی در یک سال و نیم گذشته یک روند تقریبا صعودی را تجربه کرده که رشد شاخص سالانه دلار در همین مدت تقریبا روند کم‌نوسانی حول نقطه ۷درصد داشته است. معمولا روند صعودی سالانه تورم کالاها و خدمات صادراتی در کنار سکون تورم دلار، در زمان‌هایی اتفاق می‌افتد که تورم داخلی، در یک نقطه چرخش قرار گرفته باشد. در همین راستا، روند صعودی تورم سالانه کالاها و خدمات صادراتی در ۱۸ ماه گذشته را می‌توان به روند کاسه‌ای تورم در سال ۱۳۹۵ نسبت داد.

دومین اوج شاخص ماهانه

شاخص بهای کالاها و خدمات صادراتی ماهانه از سوی بانک مرکزی گزارش می‌شود و قیمت کالاهای صادراتی را تعقیب می‌کند. صادرکنندگان کالاها و خدمات، در عوض کالا و خدمات صادراتی خود دلار دریافت کرده و در مرحله بعد دلار را به ریال تبدیل می‌کنند. بنابراین، تغییرات نرخ دلار در نقطه تبدیل دلار به ریال، شاخص قیمت کالاهای صادراتی را متاثر می‌سازد. البته نرخ برابری دلار تنها عامل موثر بر شاخص یاد شده نیست، بلکه دست بازار یعنی برابری عرضه و تقاضا، دومین عامل مهم موثر در روند تغییر شاخص قیمت کالاهای صادراتی است. بر مبنای اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی، شاخص کل بهای کالاهای صادراتی در شهریور سال‌جاری با ۷/ ۳ درصد افزایش نسبت به ماه قبل به ۳/ ۲۴۹ رسید. این رشد قابل‌توجه در حالی اتفاق افتاده که میانگین رشد این شاخص در ۵ ماه ابتدایی سال‌جاری تنها ۵/ ۰ درصد بوده است. بررسی روند شاخص یاد شده از اوایل سال ۱۳۹۵ تا ماه گذشته حاکی از تجربه ۲ پرش قابل‌توجه در مقدار عددی این شاخص است.

به‌عبارت دیگر، شاخص مذکور در یک سال و نیم یاد شده، به جز در دو نقطه پرش، تقریبا در بقیه ماه‌ها رشد ۱/ ۰ درصدی داشته است. اولین نقطه پرش در دومین ماه پاییز سال قبل شروع شد و پس از یک ماه در آذر ماه، میزان ۸ درصد رشد را نیز تجربه کرد. بلافاصله با یک سقوط مواجه شد و در بهمن‌ماه سال گذشته به مقدار تقریبی منفی ۲ درصد کاهش یافت. بعد از این ماه دوباره رشد شاخص ماهانه وارد ریل کم‌نوسان حول ۱/ ۰ درصد شد و این روند پایدار تا دومین ماه تابستان سال‌جاری ادامه یافت. اما در شهریورماه برای دومین بار یک پرش قابل‌توجه را تجربه کرد. مهم‌ترین علت پرش یاد شده را می‌توان به افزایش نرخ ارز در شهریورماه نسبت داد. افزایش نرخ دلار به دو طریق ارزش اسمی صادرات اقتصاد داخلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در مرحله اول، افزایش نرخ دلار، قیمت نسبی کالاهای داخلی به کالاهای خارجی را کاهش و بازار کالاهای داخلی را برای متقاضیان خارجی جذاب خواهد کرد. در این مرحله، ارزش فیزیکی کالاها و خدمات و نه ارزش اسمی آنها، افزایش می‌یابد. در مرحله دوم، کاهش ارزش پول داخلی، در نقطه تبدیل دلار صادرکنندگان به ریال، ارزش اسمی بیشتری را در مبادلات برای کالاها و خدمات صادراتی به ثبت می‌رساند. دلار اگر چه در ۵ ماه نخست سال‌جاری به‌طور متوسط ۲/ ۰ درصد رشد داشته است، اما در آخرین ماه تابستان با یک رشد حدودا ۲ درصدی مواجه شد. بنابراین مهم‌ترین علت افزایش شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی در شهریور سال‌جاری را می‌توان به افزایش دلار نسبت داد.

  اثر چرخش تورم کل

تورم سالانه کالاهای صادراتی، نرخ رشد شاخص قیمت در هر ماه نسبت به ماه مشابه در سال قبل را به تصویر می‌کشد. شاخص کل کالاها و خدمات صادراتی در شهریور سال‌جاری افزایش بیش از ۱۶ درصدی را تجربه کرده است. به این معنی که شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی در ۱۲ ماه منتهی به شهریور سال‌جاری بیش از ۱۶ درصد رشد داشته است. این رشد قابل‌توجه در حالی اتفاق افتاده که دلار تنها حدود ۹ درصد در این دوره افزایش را تجربه کرده است. از آنجا که بخشی از رشد شاخص قیمت کالاهای صادراتی مربوط به رشد قیمت‌های داخلی و بخش دیگر به رشد نرخ برابری دلار بستگی دارد، روند رشد شاخص کل در ایران می‌تواند بخشی از رشد شاخص قیمت کالاهای صادراتی را توضیح دهد. بررسی نشان می‌دهد شاخص کل قیمت کالاها و خدمات مصرفی که ماهانه از سوی بانک مرکزی گزارش می‌شود در بازه مشابه، یعنی ۱۲ ماه منتهی به شهریور، حدود ۸ درصد رشد داشته است.

به‌عبارت دیگر، در ۱۲ ماه مورد بررسی از کل ۱۶ درصد رشد تجربه شده برای شاخص قیمت  کالاهای صادراتی، ۹ درصد آن را می‌توان به نرخ رشد ارز و مابقی را می‌توان به رشد شاخص کل قیمت‌های داخلی نسبت داد. نکته حائز اهمیت این است که اگر چه، از ابتدای سال گذشته تا ماه قبل، دلار در مقیاس ۱۲ ماهه، تقریبا روند کم‌نوسانی حول ۷ درصد را تجربه کرده اما تورم ۱۲ ماهه شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی، تقریبا یک رشد پایدار را تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی در مقیاس سالانه، در ماه‌های ابتدایی سال گذشته از رشد منفی ۱۵ درصد شروع شد و در ماه گذشته به رشد ۳۰ درصدی رسید. این وضعیت؛ رشد مداوم تورم سالانه شاخص قیمت کالاهای صادراتی در کنار سکون رشد دلار، معمولا زمان‌هایی اتفاق می‌افتد که تورم داخلی دستخوش تغییرات قابل‌توجه شده باشد. در ایران، تورم داخلی در سال ۱۳۹۵ روند کاهنده را تجربه کرد و وارد محدوده تک‌رقمی اعداد شد. این کاهش تورم داخلی به حد قابل‌قبولی اثر خود را در تورم کالاهای صادراتی نشان داد؛ به‌طوری‌که تورم این گروه در ۸ ماه ابتدایی سال پیشین با یک روند صعودی، هنوز در محدوده منفی اعداد قرار داشت. این روند رو به رشد اگر چه در ۵ ماه ابتدایی سال‌جاری متوقف شد اما در ماه گذشته نیز ادامه یافت. در مجموع، روند رو به رشد تورم کالاها و خدمات صادراتی را می‌توان به کاهش قابل‌توجه تورم در سال گذشته و البته سیگنال‌های افزایشی آن در سال‌جاری نسبت داد.  

رشد محصولات شیمیایی

بررسی‌ها از گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که دو زیرگروه «محصولات نباتی» با ۷/ ۳ درصد کاهش و «چوب و اشیاء چوبی» با ۵/ ۳ درصد کاهش، بیشترین اثر کاهنده را در شاخص قیمت کالاها و خدمات صادراتی داشته‌اند. از آنجا که پسته سهم قابل‌توجهی در شاخص زیرگروه «محصولات نباتی» دارد، مهم‌ترین دلیل کاهش شاخص این زیرگروه را می‌توان به کاهش تقریبا ۱۰ درصدی شاخص قیمت پسته نسبت داد. به‌علاوه زیرگروه‌های «محصولات معدنی» با ۲/ ۵ درصد، «محصولات صنایع شیمیایی و وابسته» با حدود ۱۰ درصد و «محصولات پتروشیمی» با ۳/ ۷ درصد افزایش، بیشترین اثر فزاینده را در شاخص قیمت ماهانه کالاها و خدمات صادراتی داشته‌اند. در زیرگروه «محصولات معدنی» بیشترین افزایش را محصولات بوتان، سیمان و کنسانتره مس داشته‌اند. رشد شاخص بهای متانول به میزان تقریبی ۲۴ درصد بیشترین اثر را نیز در رشد شاخص زیرگروه محصولات شیمیایی داشته است.