مسجد النوری که سال 2014 البغدادی اعلام خلافت را آنجا قرائت و فرمان مغول‌گونه برای یورش به عراق و سوریه را صادر کرد، به‌دست عراقی‌ها افتاد. بازپس‌گیری موصل نه تنها یک «پیروزی نمادین» برای ارتش عراق محسوب می‌شود، زیرا توانست مسجدی که نماد قدرت داعش بود را پس بگیرد، بلکه شکست دیگری نیز بر پیکر داعش بود زیرا یکی از نمادهای قدرت خود را از دست داد. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، بازپس‌گیری موصل و مسجدالنوری را به مثابه «پایان دولت دروغین داعش» نامید. با این حال، داعش بخش بزرگی از این مسجد را در روزهای گذشته تخریب کرد. اگرچه پیش از داعش مناره‌های قرن دوازدهمی این مسجد نماد موصل بود اما اکنون جز خرابه چیزی از آن باقی نمانده است. به گزارش دنیای اقتصاد ، روزی که البغدادی در مسجد النوری موصل ردای خلافت بر تن کرد و در جامه امیرالمومنین ظاهر شد و همگان را به اطاعت و بیعت با خود واداشت، تصور نمی‌کرد روزی برسد که متواری شود و از این خانه به آن خانه و از این سوراخ به آن سوراخ فرار کند. به گزارش الجزیره «سه سال پس از تسخیر موصل سرنوشت البغدادی و مخفیگاه او هنوز معلوم نیست. این در حالی است که داعش بیشتر سرزمین‌های خود را از دست داده است.» آزادسازی موصل اعتباری برای ارتش عراق بود. اگر آن روزی که 800 جنگجوی بدوی و پابرهنه داعشی با ورود به موصل نیروهای عراقی اعم از ارتش و پلیس را فراری دادند، نیروهای عراقی ایستادگی می‌کردند و هزاران «اگر» دیگر، عراق شاهد ویرانی‌های چند سال اخیر به‌دست داعش نمی‌بود. آزادسازی موصل به‌دست ارتش عراق جنبه‌ای حیثیتی داشت زیرا اگر شکست دیگری عاید ارتش عراق می‌شد دیگر آبرویی برایش باقی نمی‌ماند. افزون بر این، آزادی موصل جبران شکست این شهر به‌دست ارتش عراق بود.
نشانه‌های شکست
مقام‌های عراقی و ائتلاف ضدداعش می‌گویند تخریب مسجد النوری ازسوی نیروهای داعش در 21 ژوئن نشانه‌ای از شکست این گروه و تسلیم قریب‌الوقوع این شهر به ارتش عراق است. مقام‌های عراقی می‌گویند بازپس‌گیری مسجد النوری «اعلام رسمی شکست» ازسوی داعش است. وقتی داعش در سال 2014 پرچم سیاه خود را بر فراز این مسجد که نماد شهر موصل بود به اهتزاز درآورد، تصور نمی‌کرد روزی برسد که مجبور شود این مسجد را (که در سال 1172 ساخته شده بود) تخریب کند تا چیزی به نام «پیروزی نمادین» نصیب ارتش عراق نشود. الجزیره می‌نویسد: «تخریب این مسجد قابل پیش‌بینی بود.»
خبرگزاری اعماق (وابسته به داعش) اعلام کرد که حملات آمریکایی‌ها موجب تخریب این مسجد شد اما سخنگوی ائتلاف آمریکا بیان کرد که مبارزان این گروه «یکی از گنج‌های موصل را تخریب کردند.» هنوز 100هزار نفر در آخرین مناطقی که داعش در اختیار دارد، زندگی می‌کنند. نیروهای عراقی واپسین گام‌ها را آرام برمی‌دارند تا هم کمترین خسارت به شهروندان وارد شود و هم در دام بمب‌های کار گذاشته ازسوی داعش و تک تیراندازهای این گروه نیفتند. سی‌ان‌ان در گزارش خود می‌نویسد؛ نیروهای عراقی «در این چند بلوک آخر منتهی به آزادی موصل در نبردی سخت گرفتار شده‌اند.» سرهنگ «ریان دیلون»، سخنگوی نیروهای ائتلاف، روز پنج‌شنبه در بغداد اعلام کرد که آزادی موصل قریب‌الوقوع است اما این نبرد «سخت خواهد بود.» سخنگوی نیروهای عراقی نیز می‌گوید حوالی مسجد النوری ازسوی داعش بمب‌گذاری شده و پیشرفت کند است. نیروهای ائتلاف می‌گویند؛ کمتر از 200 داعشی در موصل باقی مانده‌اند اما حضور همین تعداد پیشروی را کند کرده است. طالب شقاطی، رئیس سرویس ضدتروریسم عراق، به سی‌ان‌ان می‌گوید با بیرون کردن داعش از موصل فاز بعدی کارمان شروع می‌شود که خنثی‌کردن مین‌ها و بمب‌هایی است که این گروه کار گذاشته است. فرماندهان عراقی می‌گویند؛ نیروهای داعش از هر وسیله‌ای برای استتار استفاده می‌کنند: از خودروهای آتش گرفته تا خانه‌های ویران شده، از کف خیابان‌ها تا بالای بام‌ها و .... آنها خودروها و خانه‌ها را به آتش می‌کشند تا با متصاعد ساختن دود جلوی دید نیروهای عراقی را گرفته و فرار خود را راحت‌تر کنند. سی‌ان‌ان می‌افزاید؛ نیروهای عراقی در مسیر پیشروی خود با خانه‌ها و آپارتمان‌هایی مواجه می‌شوند که به‌عنوان پایگاه نظامی ازسوی داعش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخی از اتاق‌های این ساختمان‌ها مکان استقرار تک‌تیراندازهای داعش بود.
داعش هنوز 100 هزار نفر را گروگان گرفته است و امکان امدادرسانی به آنها اعم از آب، غذا و دارو میسر نیست. کودکان در معرض خطر بیشتری هستند. آنها که قصد فرار دارند بعضا کشته نمی‌شوند بلکه برای وارد آوردن خسارات روحی به خانواده‌هایشان به نقاط حساس بدنشان شلیک می‌شود؛ گاهی فرزندانشان هدف قرار می‌گیرند. آنها هم شاید کشته نشوند اما با هدف قرار دادن دست، پا یا کتف‌شان فشار روانی سنگینی به والدینشان وارد می‌آورند. از جمعیت 5/ 2 میلیون نفری که داعش در کنترل داشت حدود 100 هزار نفرشان باقی مانده‌اند که گروگان داعش هستند. اگرچه اجماع رسانه‌های خارجی اعم از سی‌ان‌ان، الجزیره، گاردین، نیویورک‌تایمز و ... بر این است که موصل آزاد شده اما نکته این است که باید بین «آزادی موصل» و «پاکسازی عراق» تفکیک قائل شویم. اگرچه اکنون مسجد النوری به‌دست ارتش عراق افتاده و کمتر از یک درصد موصل به علاوه 100 هزار گروگان در دست داعش باقی مانده و دیری نخواهد پایید که این گروه کل موصل را واگذار کند اما به تصریح فرماندهان عراقی و نیروهای ائتلاف کار پاکسازی داعش از این کشور ماه‌ها زمان خواهد برد. نیویورک‌تایمز در گزارش خود می‌نویسد؛ اگرچه موصل به زودی از دست داعش آزاد خواهد شد اما نبرد همچنان باقی است. تسخیر مسجد موصل نمونه‌ای است از عقب نشینی داعش از این شهر. با این حال، چیزی از موصل باقی نمانده جز خرابه. نیروهای داعش در قالب هسته‌های مخفی یا گرگ‌های تنها به حیات خود ادامه خواهند داد تا شرایط برای بازگشت آنها بار دیگر فراهم شود.
آیا داعش بازخواهد گشت؟
نیویورک‌تایمز در گزارشی به قلم «اریک اشمیت» می‌نویسد؛ در ماه‌های اخیر و پس از آزادی شهرهای عراق و سوریه از دست داعش، این گروه حدود 1500 حمله انتحاری در 16 شهر عراق و سوریه انجام داده است. این نشان می‌دهد که اگرچه ممکن است شر این گروه از سرزمینی کنده شود اما داعش به ریشه‌های طغیانگر خود بازخواهد گشت که همان عملیات‌های انتحاری گاه و بیگاه و نگه داشتن چماق تهدید بر سر نیروهای امنیتی است. مرکز مبارزه با تروریسم در وست پوینت (CTC) روز پنج‌شنبه در گزارشی اعلام کرد که دستاوردهای نظامی چندان تاثیری نخواهد داشت و بار دیگر داعش باز خواهد گشت مگر اینکه امنیت، حکمرانی موثر و اقتصاد در سرزمین‌هایی که پیش‌تر به‌دست داعش افتاده بود در ریل خود قرار گیرد و اوضاع در آنها بهبود یابد.
این مرکز می‌نویسد؛ پایان دادن به‌کار داعش و سرزمین این گروه یک بحث است و کاستن از توانایی عملیاتی و ایدئولوژیک این گروه چیزی دیگر. در این گزارش 20صفحه‌ای آمده است که چالش بزرگ‌تر این است که این گروه پس از بازسازی اقتصادی و سیاسی و با تکیه به پایگاه مذهبی خود بار دیگر بازخواهد گشت. ویلیام مک کانتس، کارشناس موسسه بروکینگز معتقد است: «داعش از یک سال پیش شکست خود را پیش‌بینی کرده بود. آنها آماده آغاز جنگ از سایه‌ها هستند تا سرزمین‌های از دست رفته را آزاد کنند.» در این گزارش آمده است اوضاع امنیتی به قدری خراب است که شهردار فلوجه در اربیل (کردستان عراق) به سر می‌برد و فقط روزهای خاصی در هفته سر کار خود حاضر می‌شود. در این گزارش 20 صفحه‌ای آمده است؛ داعش تاکتیک‌های جنگی مختلفی دارد: از بمب‌گذاری از راه دور گرفته تا شلیک راکت و استفاده از تک‌تیراندازها. اینها 56 درصد از تمام حملات را تشکیل می‌دهند در حالی که حملات انتحاری تنها 5 درصد از عملیات‌ها را تشکیل می‌دهد. در برخی شهرها داعشی‌ها از بمب‌های «چسبنده» استفاده می‌کنند و آنها را به راحتی به انواع خودروها می‌چسبانند. از حملات انتحاری به‌عنوان سلاحی برای ترساندن ساکنان و ایجاد وحشت در آنها استفاده می‌شود. محققان این گزارش دریافتند که «دولت اسلامی» منابع و تخصص خود در انجام حملات انتحاری را در مناطقی که شکست خورده حفظ می‌کند اما ظاهرا بر «اجتناب از عملیات»هایی متمرکز شده که باعث تحلیل رفتن توانش در آن مناطق می‌شود. این گروه قصد دارد این توان را برای انجام حملات در آینده نگه دارد. موصل فعلی با موصل سال 2014 تفاوت زیادی دارد. اکنون از این شهر فقط تلی از خاک به همراه بیش از 2میلیون آواره برجا مانده است.
