افزایش ۴۰درصدی زنان سرپرست خانوار به فاصله ۱۰سال/ شهرداری تکلیف حقوقی در رابطه با زنان سرپرست خانوار ندارد

اقتصاد آنلاین - فائزه مومنی ؛ اما مسئله‌ای که دراین میان اهمیت دارد نقش مجموعه‌ای از نهادهای درگیر در این موضوع است که هرکدام چه وظیفه‌ای بر عهده دارند و تا چه اندازه به وظایف ذاتی خود در این رابطه عمل کرده‌اند. با زهرا نژاد بهرام، عضو شورای شهر تهران در ارتباط با نقش مدیریت شهری گفت‌وگو کردیم، او معتقد است که مدیریت شهری تکلیف حقوقی مستقیمی در خصوص توانمندسازی، حمایت و پشتیبانی از زنان سرپرست خانوار بر عهده ندارد و دستگاه های دیگری همچون سازمان بهزیستی، کمیته امداد و... مسئولیت خدمت رسانی دارند.شرح گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید...

رئیس کمیته امداد بارها از زنانه شدن فقر در شهرهای بزرگ، به خصوص تهران، خبر داده بود، در تهران هم زنان سرپرست خانوار زیادی وجود دارند. اگرچه ستاد ساماندهی زنان سرپرست خانوار، تلاش‌هایی داشته است اما همچنان زنان زیادی در تهران نیازمند حمایت‌های خاص هستند. به نظر شما آیا مدیریت شهری باید به این مسائل ورود کند؟ از یک سو، در ماموریت شهرداری شاید نباشد و از یک سو، مسئولیت اجتماعی مدیریت شهری، توجه به این موضوع را مورد تاکید قرار می‌دهد؟ تحلیل شما از نسبت بین این موضوعات چیست؟

قبل از پاسخ به پرسش ما لازمه وضعیت زنان سرپرست خانوار را مورد بررسی و تحلیل  قرار دهیم تا بتوانیم از این طریق به ضرورت یا عدم ضرورت ورود مدیریت شهری به مساله زنان سرپرست خانوار پاسخ قانع کننده دهیم. طبق قانون اساسی آحاد جامعه ایران برابر و دارای حقوق مساوی هستند اما با توجه به آسیب پذیری زنان سرپرست خانوار، به صورت مضاعف در اصل بیست و نهم قانون اساسی،  ایجاد شرایط مطلوب برای این گروه از زنان و تربیت فرزندان سالم برای جامعه مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر قانون اساسی کشور، در اسناد بالادستی از جمله در برنامه های پنجساله توسعه ای کشور نیز به بحث توانمندسازی اقشار آسیب پذیر از جمله زنان سرپرست خانوار ، تامین حق سرانه بیمه اجتماعی، تهیه طرح جامع توانمندسازی برای این گروه و مواردی از این قبیل تاکید شده است، علی رغم قوانین مصوب مطلوب  اما در عرصه اجرا، دستگاهها و نهادهای متولی در طول چند سال گذشته نتوانسته اند گام های موثر و عملیاتی را در این مسیر و برای بهبود اوضاع  بردارند. با نگاهی اجمالی به آمارها در خصوص زنان سرپرست خانوار، مشاهده می کنیم، در یک فاصله 10ساله، از سال 1375تا 85 جمعیت زنان سرپرست خانوار در ایران حدود 40 درصد افزایش داشته، این درحالی است که در یک فاصله پنج ساله از سال 1385تا90،  این افزایش بطور متوسط بیش از 50 درصد بوده است. در شرایط فعلی نیز تعداد زنان سرپرست خانوار بین دو سرشماری در سال های ۹۰ تا ۹۵ حدود ۲۰ درصد افزایش داشته و از دو میلیون و ۵۳ هزار به بیش از سه میلیون رسیده است که با احتساب اعضای خانواده هایشان، به  بیش از5میلیون نفر می رسند که نشان دهنده رسیدن به مرز هشدار است. بنابراین آمار نشان می دهد در حوزه برنامه ریزی و اقدام برای زنان سرپرست خانوار اقدام اثرگزار و مشخصی انجام نشده و سالانه نیز بر تعداد این گروه از زنان اضافه میشود.

با بررسی قوانین مصوب و شرح وظایف شهرداری و شورای شهر، ملاحظه می کنیم که مدیریت شهری تکلیفِ حقوقی مستقیمی در خصوص توانمندسازی، حمایت و پشتیبانی از زنان سرپرست خانوار بر عهده ندارد و دستگاه های دیگری همچون سازمان بهزیستی، کمیته امداد و... مسئولیت خدمت رسانی دارند اما مدیریت شهری در دوره های گذشته و همچنین در دوره فعلی از مسئولیت های اجتماعی و مدنی خود برای پشتیبانی از زنان سرپرست خانوار و رفع آسیب های اجتماعی در کلانشهر تهران غافل نشده است. در چارت شهرداری تهران  ستاد توانمندسازی بانوان سرپرست خانوار زیرنظر مستقیم شهردار تهران ایجاد شده است. همانطور که میدانیم مهم ترین مساله گریبانگیر این افراد فشار اقتصادی است اما باید به این نکته توجه کنیم که راهکار حل بلندمدت این بحران نمیتواند حمایت های مالی باشد، هرچند مستمری پرداختی نیز در قیاس با شرایط اقتصادی کشور جوابگوی تامین نیازهای زندگی شان نیست و معقول است از رویکرد آسیبی- حمایتی مبتنی بر متد پولی به سمت توانمندسازی و اعتماد سازی حرکت نماییم و مشارکت زنان را به سمت تولید و کارآفرینی سوق دهیم.

 مدیریت شهری پایتخت نیز به این مساله واقف است و بر روی توانمندسازی و حمایت از تولیدات زنان سرپرست خانوار متمرکز شده است. ایجاد بازارچه ها و نمایشگاه هایی تحت عنوان «زنان و تولید ملی» در برخی فصول سال، آموزش و مهارت آموزی رایگان در مراکز ستاد توانمندسازی و ایجاد بازارچه های مشاغل خانگی در سطح شهر تهران را میتوان بخشی از فعالیت ها و دستاوردهای مدیریت شهری در حوزه بانوان برشمرد. علی رغم محدودیت های مالی شهرداری و تصویب بودجه انقباضی برای سال 97  اما حمایت و پشتیبانی از بانوان و پیگیری مسائل شان به عنوان یکی از برنامه های مهمِ مدیریت شهری تعریف و ردیف هایی را در بودجه  به منظورِ اجرای برنامه های فرهنگی هنریِ ویژه زنان، ترویج ورزش همگانی بانوان، توانمندسازی اجتماعی بانوان و کمک به افتتاح حساب در بانک شهر برای زنان سرپرست خانوار بخشی از برنامه های پیش بینی شده برای سال 97 است که نشان می دهد شورای شهر و شهرداری این مساله را به عنوان مسئولیت اجتماعی و مدنی خود مورد تاکید و توجه قرار داده و مدیریت شهری جدید نیز به قوت این مسیر را  تداوم خواهد بخشید.

آسیب‌های اجتماعی در بین زنان تهران رو به تزاید است، تهران زنان کارتن خواب، معتاد و خیابانی زیادی دارد که همیشه تلاش شده، اینها را بپوشانند یا انکار کنند. بهترین راه حل مقابله با آسیب‌های اجتماعی زنانه چیست؟

آمار و گزارش های ارائه شده از سوی سازمان بهزیستی نشان از افزایش آسیب های اجتماعی در جامعه و به تبع آن در حوزه زنان است. در این آسیب ها چه زنان نقش مستقیم داشته باشند و چه مفعولی که از آسیب های اجتماعی متضرر باشند متاسفانه بیشتر از مردان در معرض خطر و آسیب هستند اما این گزاره به این مفهوم نیست که مسائل و آسیب های اجتماعی مترتب بر آنان را سوای از وضعیت جامعه و سایر افراد ببینیم. زیرا آنان نیز عضوی از جامعه هستند و تعریف محیط ایزوله و پرداختن ویژه به آنان بدون توجه به مسائل موجود در جامعه ما را در نحوه برنامه ریزی و مدیریت ِصحیح دچار نقصان میکند.

به طور مثال وقتی در جامعه تصویری از زنان بی گناه قربانی آسیب  اجتماعی تصویر میکنیم که خودشان کمترین نقش را در تشدید آسیب داشته اند، در آن صورت زنان را منفعل و متوقع کمک های مداوم برای برنامه ریزی و مدیریت میکنیم. واقعیت آنست که زنان نیز مانند مردان عضوی از جامعه هستند و درگیر مسائل و آسیب هایی هستند که مردان نیز از آن متضرر می شوند. بنابراین در اولین گام بنظر می رسد زنانه شدن آسیب های اجتماعی ما را از نتیجه بخشی و ارائه راهکار دور می کند و باید در گام نخست چرایی تشدید و مساله دار شدن یک پدیده مورد توجه قرار گیرد. می توان  در این باره به مسئله اعتیاد زنان به عنوان یک مصداق اشاره کرد. آمارها بیان‌گر آن است که با افزایش تعداد معتادین در کشور، به میزان زنان معتاد نیز اضافه شده است و بایستی اصل مساله اعتیاد پیگیری شود نه گروهی از زنان که گرفتار این پدیده شده اند، زیرا در اینصورت راهکارهای سطحی و به دور از واقعیت ارائه خواهد شد. در اینجا  لازمه اشاره کنم که مقصود عرایض من این نیست که آسیب های اجتماعی مترتب بر زنان مورد غفلت قرار بگیرد بلکه برای مدیریت کارآمد و ارائه راهکار های صحیح  لازم است در گام نخست بصورت کل نگرانه به واقعیت اجتماعی آسیب پرداخته شود و سپس در گام های بعدی گروهها و افراد درگیر این مساله مورد توجه و بررسی قرار گیرند.

اشتغال‌های کاذب و غیر رسمی در تهران، زنان و دختران جوان را تهدید می‌کند. همچنان دختران زیادی با حقوق ناچیز در شرکت‌های رنگ و وارنگ به کار گرفته می‌شوند. نقش مدیریت شهری برای آشناسازی اینها با حقوق اولیه‌شان و حقوق شهروندی ‌شان چیست؟

مسئولیت شهرداری در ارتباط با مساله اشتغال غیررسمی و کاذب طبق بند 1 ماده 55 قانون شهرداری ها تشریح شده و چارچوب روشنی دارد. طبق این بند، شهرداری ها در راستای ارتقای انضباط شهری و احقاق حقوق شهروندان ، مکلف به ساماندهی آن دسته از مشاغل غیررسمی و کاذبی که در معابر عمومی بساط گستری می کنند، شده است که در همین راستا شرکتی تحت عنوان حریم بان و شهربان در زیرمجموعه معاونت خدمات شهری و محیط زیست تشکیل داده است تا به کنترل و ساماندهی بساط گسترانی از جمله دستفروشان در سطح معابر و مراکز عمومی بپردازند.

واقعیت مهم در خصوص مشاغل غیررسمی، کاذب از جمله دستفروشی این هست که این راهکار اساسی برای حل این مساله چند بعدی و پیچیده است. و دستگاهها،سازمان ها و نهادهای مختلف و متعددی در این حوزه متولی هستند. مدیریت شهری در طول چند دهه گذشته اقدامات متعددی را برای ساماندهی و اختصاص فضای مناسب برای امرار معاش این دست از عزیزان و بخصوص زنان دستفروش انتخاب و پیش بینی کرده است اما به دلیل تفرق اقدام میان سازمان های مختلف و پراکنده کاری مدیریت شهری در ادوار مختلف این مساله نه تنها حل نشده بلکه تشدید هم شده است. . متاسفانه رویه ای که به غلط در بخش اعظم سیستم مدیریتی کشور(فارغ از جناح بندی های سیاسی) حاکم شده است، عدم جامع نگری و مداقه کافی پیش از تصمیم گیری هاست. دستفروشی در صورت مدیریت صحیح و اعمال شیوه های خلاقانه میتواند به عنوان یک پتانسیل بالقوه محسوب شده و به منبع درآمد پایدار برای مدیریت شهری بدل گردد. در این راستا ساماندهی مشاغل غیررسمی از معابر عمومی و شناسایی مکان های مناسب با جلب نظرِ دستفروشان میتواند هم  فضای مناسب برای شهروندان و صاحبان کسبه از جمله زنان فراهم نماید و هم کیفیت معابر و پیاده راهها برای تسهیل عبور و مرور توسعه دهد.

سرای محلات، یکی از مراکز مراجعه و تجمع زنان در محلات است. چقدر از این ظرفیت برای توسعه شبکه سازی زنان استفاده شده است؟

 سرای محله طبق دستوالعمل قانونی یکی از ظرفیت های ممتاز و مهمی است که در اختیار هیات امنای محلات قرار دارد تا بتوانند از این پتانسیل در سطح محله ها به منظور تقویت سرمایه اجتماعی شهروندان، افزایش مشارکت اجتماعی ساکنین محله ها، تمرین آموزش و مشارکت زنان در اجتماع، ارتقای سطح اطلاع رسانی و آگاهی بخشی و نیز شناسایی توانمندی ها و ظرفیت های شهروندان برای بهره مندی از آراء شان در عرصه های تصمیم سازی و تصمیم گیری محلی ایجاد نمایند.

علی رغم این اقدام ارزشمند اما بررسی کارکرد و عملکرد سرای محلات نشان می دهد که سراها از مسیر و هدف اصلی خود منحرف شده  و به مکانی برای درآمدزایی، اجاره داری و برگزاری کلاس هایی که همخوانی با فلسفه وجودی سرای محلات ندارد تبدیل شده اند. با توجه به ظرفیت های بالقوه این مکانها، بازنگری مجدد در شرح فعالیتِ سراها، اصلاحات ساختاری و نظارت مستمر از اقدامات ضروریست که بایستی در اولویت های کاری شهرداری تهران و بخصوص معاونت فرهنگی واجتماعی قرار گیرد تا بتوانیم از این پتانسیل  به نحو احسن برای تمرین و تقویت مشارکت شهروندان و برنامه ریزی از پایین به بالا استفاده نماییم.