پاسخ علمی به شایعه «آتشفشان دماوند»
دو روز پس از انتشار ویدئویی با مضمون قرار گرفتن آتشفشان دماوند در آستانه فوران، زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان پایتخت به این ادعای جدید واکنش نشان دادند.
طی چند روز اخیر، ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که در آن دو کوهنورد حاضر در قله کوه دماوند،در تصویری نه چندان واضح سعی در نشان دادن پرتاب گدازه‌های آتشفشانی از قله دماوند به این محیط کوهستانی داشتند. هر چند در این ویدئو که با کیفیت پایینی تصویر‌برداری شده است تصویر گدازه‌ها قابل مشاهده نیست اما کوهنوردی که در محل حاضر است اظهار می‌کند تحرکات تازه‌ای در قله دماوند از ناحیه پرتاب گدازه‌های داغ آتشفشانی به اطراف قابل مشاهده است. بعد از انتشار این فیلم،طی دو روز گذشته شایعاتی مبنی بر بروز تهدید جدید از ناحیه قرار گرفتن آتشفشان دماوند در معرض فوران شکل گرفته است.
یافته‌ها از صحت‌وسقم این ویدئو در گفت‌وگو با زمین‌شناسان و زلزله‌شناسان حاکی است: این فیلم نه‌چندان واضح، ویدئویی «شبه‌علمی» است؛ به این معنا که برخی اتفاقات و رویدادهای واقعی و علمی با اظهارات هیجانی آمیخته شده است؛ زمین‌شناسان و متخصصان علم زلزله معتقدند: آتشفشان دماوند هیچ‌گاه خاموش نبوده و همیشه آثاری از فعالیت در قله این کوه مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده فعال بودن این آتشفشان است. به گزارش دنیای اقتصاد، بنابراین ویدئویی که در روزهای اخیر در فضای مجازی منتشر شده حاوی پیام جدیدی از بروز فعالیت یا تحول تازه و مخاطره‌آمیز در قله کوه دماوند نیست؛ آنچه در این ویدئو منتشر شده رفتار معمول این قله به‌عنوان یک قله آتشفشانی «فعال» در همه روزها است و نه نشانه بروز تحرک و تهدید جدید! هر چند این منطقه همیشه به لحاظ موقعیت ویژه‌ای که در« ارتباط با گسل‌های منطقه، قرار گرفتن در نزدیکی پایتخت» و همچنین «واقع شدن در مجاورت شهر دماوند و روستاهای با تمرکز قابل توجه جمعیتی» دارد، حائز اهمیت است و جزو مناطق مهمی محسوب می‌شود که نیازمند بررسی و «پایش دائمی» است.
به عبارت دیگر، حتی به فرض صحت اظهارات مطرح شده در این ویدئو، پرتاب گدازه‌های آتشفشانی به اطراف قله دماوند نشانه‌ای طبیعی از فعال بودن این آتشفشان است که همواره وجود داشته است و نشان‌دهنده بروز تهدید جدید از ناحیه فوران این آتشفشان نیست. پژوهشگر و استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در این باره اعلام کرد: آتشفشان دماوند در همه سال‌ها بنا بر وجود سه دلیل عمده، آتشفشانی فعال بوده است و در واقع هیچ گاه این آتشفشان خاموش نشده است که هم اکنون بتوان گفت پرتاب گدازه‌های آتشفشانی به اطراف قله دماوند می‌تواند نشانه‌ای از فعالیت دوباره این آتشفشان و بروز تهدید جدید باشد.
مهدی زارع افزود:«متصاعد شدن گازها و بخارات آتشفشانی»، «وجود چشمه‌های جوشان آب گرم» در منطقه دماوند و مناطق اطراف آن، «پرتاب موردی گدازه‌های آتشفشانی به اطراف»، سه نشانه از فعالیت دائمی آتشفشان دماوند و رفتار طبیعی این قله آتشفشانی است که در ذات خود تهدید جدی مبنی بر نشانه قرار گرفتن این قله آتشفشانی در آستانه فوران محسوب نمی‌شود. هر چند به دلیل آنکه این منطقه تحت تاثیر گسل مشاء-یکی از گسل‌های اصلی و فعال اطراف تهران- قرار دارد منطقه‌ای مهم به‌شمار می‌رود.
زارع با اشاره به پژوهش مفصلی که در رابطه با «وضعیت آتشفشان دماوند با توجه به لرزه‌خیزی این منطقه» در فاصله سال‌های 86 تا 88 از سوی وی انجام شده است،دیروز اعلام کرد:روندهای فعال لرزه‌زا در اطراف این آتشفشان قابل مشاهده‌اند و آتشفشان دماوند در «محدوده کلی فعال ساختاری» البرز مرکزی قرار گرفته است.اما با توجه به مطالعات انجام شده هر چند نشانه‌های فعال بودن این آتشفشان قابل مشاهده است، اما به هیچ وجه فعلا شرایط اضطراری برای آتشفشان دماوند مشاهده نمی‌شود.هر چند هر گونه اظهار نظر قطعی در این‌باره منوط به انجام بررسی‌های تکمیلی در این منطقه است اما صرف خروج گاز و پرتاب موردی گدازه به اطراف نمی‌تواند علامت قطعی قرار گرفتن آتشفشان دماوند در معرض فوران باشد.
وی همچنین پایش دائمی قله آتشفشانی دماوند را از دو دیدگاه ضروری اعلام کرد و گفت: بررسی آتشفشان دماوند از دو دیدگاه می‌تواند ضروری باشد؛ دیدگاه اول به اهمیت خود دماوند به‌عنوان «سیستمی که فوران آن خطرات بسیاری را برای منطقه ایجاد می‌کند» توجه دارد و دیدگاه دوم با دید گسترده‌تر به نقش آن در یک سیستم زمین‌ساختی فعال و احتمال اثر فعالیت‌های سامانه آتشفشانی دماوند در «تحریک و جنبش گسل‌های بنیادی البرز‌مرکزی و جنوبی» به خصوص گسل مشاء و شمال تهران مربوط می‌شود.به خصوص اینکه پایش دائمی این آتشفشان در نتیجه اهمیت آن در اثرگذاری غیرمستقیم بر رخداد یک زمین‌لرزه مخرب در محدوده و نزدیکی شهر تهران و شهرستان‌های استان تهران و شهرهای مرکزی استان مازندران موضوعی ضروری است.
زارع سرمایه‌گذاری مناسب برای پایش دائمی دماوند را به معنای خروج این آتشفشان از تهدید همیشگی و خاموش توصیف کرد و گفت: در این زمینه توجه به پنج اقدام مهم ضروری به نظر می‌رسد.نصب شبکه‌های لرزه‌نگاری دائمی و دقیق برای پایش تغییرات لرزه‌ای سامانه آتشفشانی دماوند، نصب شبکه مغناطیس‌سنج در این منطقه، پایش دائمی میزان عناصر چشمه‌های آب گرم منطقه و همچنین گازهای آتشفشانی و انطباق آن با لرزه‌خیزی منطقه، بررسی دائم تصاویر ماهواره‌ای به‌روز شده در محدوده‌ای وسیع‌تر از آتشفشان دماوند به منظور بررسی تغییر شکل‌های احتمالی و همچنین تحلیل مولفه‌های مغناطیسی برای شناسایی ساختمان‌های گسلی این منطقه برخی از اقدامات مهمی است که باید برای کنترل تغییرات زمین‌شناختی کوه آتشفشانی دماوند انجام شود. این در حالی است که اندازه‌گیری درجه حرارت در منطقه آتشفشانی دماوند به منظور اطلاع از ارتباط شیب و جریان حرارتی ناهمگن با بروز ناهنجاری‌های مثبت، موضوعی ضروری است.
