سوت آغاز توافق تاریخی نفت

 شروع سال 2017 هیچ شباهتی به آغاز سال‌های 2016 و 2015 ندارد. سال‌هایی پر التهاب و با دورنمای مبهم برای بازار نفت. در این گزارش، مقایسه‌یی میان وضعیت بازار نفت اول ژانویه 3سال متوالی انجام داده شده است. با کند و کاو بیشتر در بازار، زوایای بیشتری نیز کشف می‌شود. این گزارش به این زوایا و ابعاد نیز پرداخته است.

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، اول ژانویه سال 2015 روزی پر از ابهام و سردرگمی برای بازار نفت خام بود. درست از میانه سال 2014 طلای سیاه طغیان کرده و طی روندی غیر قابل پیش‌بینی از قیمت‌های بالای 110 دلار در ابتدای سال به حدود 50 دلار در انتهای سال رسید. در سال 2014 آژانس‌های رصد‌گر بازار نفت، همگی از تهدید داعش برای کمبود عرضه نفت خام و افزایش قیمت‌ها می‌نوشتند اما در عمل، نفت رویکردی دیگر در پیش گرفته و همگان را غافلگیر کرد. نفت 50 دلاری در روز اول سال میلادی 2015 مساله‌یی تازه و با پرسش‌‌های فراوان بود. مهم‌ترین سوالی که در آن روز پیش‌روی کشورهای مختلف برای پیش‌بینی درآمدهای نفتی قرار داشت این بود که آیا 50 دلار کف قیمت است یا سقف آن؟ بازار اما در عمل ثابت کرد که 50 دلار کف قیمت نبوده و در روزهای پایانی این سال به حدود 36 دلار در هر بشکه رسید.

نفت در نخستین روز سال 2016 میلادی، بیش از هر چیز وحشت‌زده بود. وحشتی که از بالا گرفتن تنش میان 2 عضو اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام؛ یعنی ایران و عربستان ناشی می‌شد. در پی اعدام شیخ نمر از معترضان حکومت سعودی، گروهی خودسر در ایران به سفارت عربستان حمله کرده و زمینه تشدید اختلافات 2 کشور و قطع رابطه آنها را فراهم کردند. این مساله باعث شد طلای سیاه، کریسمس را با کمترین امید به هرگونه توافق در اوپک برای کاهش سطح تولید و بازگشت تعادل به قیمت‌ها آغاز کند. فایننشال تایمز در گزارشی که در روزهای ابتدایی سال 2016 منتشر شد نوشت که بازار نفت خام از مسابقه ترسناک ایران و عربستان، وحشت‌زده است. در این سال بازار با فضای جدید نسبت به سال قبل از آن اخت بیشتری گرفته بود اما همچنان پرسش‌هایی اساسی پیش‌رو بود. پرسش‌هایی که یکی از مهم‌ترین آنها، نقش افزایش تولید نفت خام ایران در پی توافق با غرب بود. پیش‌بینی‌ها از رسیدن قیمت‌ها به حدود 44 دلار حکایت می‌کرد اما در عمل در این سال تاریخی و پر فراز و نشیب، قیمت به 31 دلار هم رسید. سالی که 2 ماه پایانی آن، باردار بسیاری از اتفاق‌ها و رکوردهای تاریخی بود و درنهایت باعث شد طلای سیاه، آرام‌تر از 2 سال قبل، زمستان جدید را آغاز کند.

اول ژانویه 2017 روزی بود که همه برای مدت یک ماه و از زمان توافق اوپک و غیراوپک در 30 نوامبر 2016 منتظر رسیدن آن بودند. توافق اوپکی‌ها برای رساندن سقف تولید به 32 میلیون و 500 هزار بشکه در روز که در ادامه با تعهد حدود 600 هزار بشکه‌یی غیراوپک برای کاستن از سقف تولید همراه شد، به این معنا بود که تولید‌کنندگان از نخستین روز سال جدید میلادی به‌طور کلی یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام را از بازارها جمع‌آوری می‌کنند. روزی که برای نخستین بار طی 15 سال گذشته قرار است شاهد نمود عینی همکاری مشترک اوپک و غیراوپک برای بازگرداندن تعادل به قیمت نفت خام باشد. به این ترتیب برخلاف روز ابتدایی سال‌های 2015 و 2016، سال جدید میلادی در یکی از شفاف‌ترین وضعیت‌ها برای طلای سیاه آغاز شد. بودجه اغلب کشورها در رنج 55 دلار بسته شد و نسبت به سال‌های گذشته، شکاف کمتری میان اعداد در بودجه کشورهای مختلف مشاهده شد که از وجود شفافیت حکایت می‌کرد. آغاز سال 2017 به نوعی بازگشت رئالیسم به بازار نفت پس از طی 3 سال سوررئال بود.

 عصر جدیدی برای بازه قیمتی نفت خام

پیش از این رویترز در تحلیل خود برای بازار نفت خام در شروع سال2015، بازار نفت را از منظر تاریخی در دوره 40 ساله حضور موثر اوپک به 3 دوره تقسیم کرده بود. از سال 1974 تا سال 1985، دبلیو تی‌ای، شاخص امریکایی بر اساس ارز امروز بین 48 دلار تا 120 دلار در نوسان قرار داشته است. دوره دوم از سال 1986 آغاز شد و تا سال 2004 ادامه پیدا کرد؛ دوره‌یی تاریک برای نفت خام که قیمت‌ها بین 21 تا 48 دلار در نوسان بودند. این نوسان فقط در بحبوحه بحران روسیه در سال 1998 و جنگ عراق در سال 1991 دستخوش تغییر قرار گرفت. از سال 2005 دوره جدیدی آغاز شده و تا پیش از سال 2015 قیمت‌ها را به دوره اول یعنی حدود 50 تا 120 دلار رساند. این نوسان نیز فقط در بحران اقتصادی 2009-2008 با تغییر مواجه شد. اکنون پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا اتفاق‌های رخ داده بین سال‌های 2014 تا 2016 و رسیدن قیمت نفت خام به حدود 30 دلار، چیزی شبیه استثناهای سابق محسوب می‌شود یا خود گشاینده عصر و دوره‌یی جدید برای بازه قیمتی نفت خام به حساب می‌آید؟

مهدی یوسفی، کارشناس ارشد پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، در این باره می‌گوید: «با توجه به اینکه متغیری به نام نفت شیل، اکنون نسبت به ادوار قبلی بسیار جدی‌تر شده است، می‌توان گفت ما با عصر جدیدی در قیمت نفت خام مواجه هستیم که سقف و کف آن را افزایش کنترل شده تولید نفت خام شیل از سوی اوپک تعیین می‌کند».

او ادامه می‌دهد: «در گذشته مانند حال حاضر این عامل که قیمت‌ها در رنجی حرکت کنند که از یک سو باعث کاهش شدید درآمد اوپکی‌ها نشده و از سوی دیگر رشد فزاینده تولید شیل را سبب نشوند، چندان مطرح نبود. حالا اما شاهد هستیم که حتی با توافق اوپک و از قبل از آن در ماه اکتبر، نفت شیل که با رسیدن قیمت به 31 دلار با رشد منفی مواجه شده بود، رشد مثبت کرده و 200 هزار بشکه افزایش در تولید را ثبت کند.»

همین مساله از دیدگاه این کارشناس باعث می‌شود که ما با بازه جدیدی از قیمت‌ها که شاید بتوان سال 2017 را آغازگر آن دانست، مواجه باشیم. 2017 از منظرهای مختلف، سالی به حساب می‌آید که تاریخ بازار نفت خام به قبل و بعد از آن تقسیم می‌شود. تا قبل از این سال، طلای سیاه در وضعیتی دیگر به سر می‌برد و بعد از این سال نیز بسته به چند عامل مختلف، بازار رویکردی دیگر طی خواهد کرد.

مهدی یوسفی 4 عامل را در تعیین مسیر بازار پس از این سال موثر می‌داند. عامل اول، مقدار رشد نفت شیل و تجاری بودن آن نسبت به قیمت‌های موجود است. دومین عامل، امکان تقلب اعضای اوپک در تعهد 30 نوامبر است. از دیدگاه این کارشناس هرچند عربستان به اشکال مختلف نشان داده است که بر این تعهد پایبند خواهد ماند اما 2 تهدید جدی پیش‌روی آن وجود دارد. نخستین تهدید مربوط به عراق است که احتمال بر هم زدن بازی از سوی این کشور وجود دارد. تهدید دوم نیز مستثنی شدن لیبی و نیجریه و برنامه‌های این 2 کشور به ویژه لیبی برای افزایش تولید است. تهدیدی که به معنای حدود 800 هزار بشکه افزایش عرضه خواهد بود.

اما عامل سوم از منظر این کارشناس، عامل تقاضا است؛ چنانچه رشد تقاضا برای نفت خام در سال 2017 رشدی کمتر از متوسط رشد طی سال‌های گذشته داشته باشد، می‌تواند رنج قیمت متفاوتی برای نفت خام ایجاد کند.

مهدی یوسفی چهارمین و آخرین عامل را، ذخیره‌سازی‌های تجاری و امکان استفاده از آن می‌داند. او در این باره می‌گوید: «اکنون ذخایر تجاری دنیا حدود 3 میلیارد بشکه است. این احتمال که کمپانی‌های نفتی در وضعیت بالا رفتن قیمت اقدام به فروش این ذخایر کنند، وجود دارد. درواقع این ذخایر می‌توانند مانند یک کارتل، موجب ایجاد نوسان در بازار شوند.»

او درنهایت می‌گوید: «سال 2017 سالی برای یافتن قیمت بهینه نفت خام خواهد بود.»